КЕТЕДІ ЖАЗДЫ АҢСАУЫМ ЖЫРҒА ҰЛАСЫП
Қашаған
(Баллада)
Бір сәтке көңіл бөлмей шаршағанға,
Ішінен жалбарынып жасағанға.
Шапқылап келе жатыр жылқышы шал,
Шалмасын түсіре алмай қашағанға.
Лезде ашу «сыйлап» қара шалға,
Зулауын қашағанның қарашы алға.
Тұяғы қос тұлпардың жерді тіліп,
Тұншығып қалып жатыр дала шаңға.
Шыққандай сыртқа теуіп бар ыстығы,
Ақкөбік, қашқан аттың қарыс түгі.
Азайған арынынан аңғарды шал,
Қашқынның кете алмасын алыс түбі.
Шапқан соң өз жүйрігі қатты ағындап,
Кеткендей үміт жанып, қарт та қунап.
Шалмасын сілтей берді ол қашағанға,
Қалғанда аралары сәл жақындап.
Не керек, үзілді үміт жақсармады,
Атынан құлаған шал тасқармады.
Орнынан атып тұрған жылқышының,
Көзінен ағыл-тегіл жас парлады.
Намысын алсын дейтін шал жандырып,
Сөз айтар болмады адам шамдандырып.
Қашықтап қашаған ат барады әне,
Артына будақ-будақ шаң қалдырып.
Жығылған аты жатыр шалқасынан,
Бір сәтке кетпеді оның шал қасынан.
Қаншалық қарманса да қашағанға,
Түспеді, түк өнбеді шалмасына.
Жанба деп ақырғы рет жасаған бой,
Келген-ді көріп тұрған барша адамға ой.
Әйтсе де, сыр айтам дос, жеткізбейтін,
Арман да дәл осындай қашаған ғой…
Қасқырмен болған қақтығыс
(Баллада)
Ертерек таппақ болып жемтік ас бір,
Бүкеңдеп тауға қарай желді қасқыр.
Өзгеден өзін өктем сезінеді,
(Аңдамай қақпан құрған жерді басқыр).
Бір олжа кез келуге тиісті деп,
Тұрмады шыбын жанға тыныс тілеп.
От шашып, жанарынан, жалаң қағып,
Келеді ой мен қырды тіміскілеп.
Аймақты алмақ үшін дара зерттеп,
Жан-жаққа биік қырдан қарады ептеп.
Көрді де өрістегі қойды қалың,
Жатты ол топ ағашты паналап кеп.
Маңайды тінти қарап қос шырағы,
Отырды сақтық сақтап, көп шыдады.
Қойшыны көрмеген соң қой шетінен,
Күн ыстық, ұйықтады-ау, деп топшылады.
Тезірек тойдырмаққа аш құрсақты,
Кідірмей қалың қойға қасқыр шапты.
Үріккен малдан шыққан қатты сарын,
Қойшыға елестетті тас бұршақты.
Момын мал жау тигендей аса көп кеп,
Үрікті бірін-бірі баса көктеп.
Тұрсын ба, қойшы қарап айқай салып,
Қасқырға қарсылығын жасады ептеп.
Керемет кекке оранып, күшін жанып,
Кірісті қасқыр топқа құшырланып.
Атылып көз ілеспес жылдамдықпен,
Тастады үш-төрт қойдың ішін жарып.
Кез қылып шыққан мынау жауын шектен,
Көргендей болды қойшы тауын шөккен.
Сәлден соң үйде қалған келіншегі,
Естіді жігіт үнін талып жеткен.
Келіншек көзін қойға қалт жіберіп,
Жөнелді атқа мініп, қатты желіп.
Ақтөс ит бірге шапқан анадайдан,
Қасқырды көре салып, қапты келіп.
Аңғармай жеткенін бұл жауын қайдан,
Басталды көкбөрі үшін дауыл майдан.
Айқасып ақтөс итпен айдалада,
Көз жазып қалды бір сәт қалың қойдан.
Тұрмады қойшы да енді шыдап тіптен,
Қасқырды ұрмақ болды құлақ түптен.
Жаңылып ақтөс итке шоқпар тиіп,
Үміті ақталмады бірақ күткен.
Аққанда самайынан қып-қызыл қан,
Көрді олар иттің жайын күрт бұзылған.
Жары берген арқанды жігіт алып,
Қасқырға қарсы ұмтылды мықты сынған.
Босатып тамағына батқан тісті,
Ақтөсті арлан енді жақтан қысты.
Қаймықпай қарсыласын жығып салып,
Болмақшы жауынан ол асқан күшті.
Бөрінің өткір тісі оған қалқан,
Десең де пайдасы аздау одан тапқан.
Қасқырға лақтырған жас қойшының,
Тұзақ боп мойнына оралды арқан.
Сәл ғана кетсе болды алқым босап,
Қасқырда қалатындай қастық жасап.
Осыны сезген қойшы атқа мініп,
Сүйреді көкбөріні тақымға сап.
Шапсада қасқыр қойға қарғып қалың,
Өксіді өткізе алмай қанды ықпалын.
Бір-біріне сүйенген жас жұбайлар,
Әнеки, сақтады аман барлық малын.
Осындай жайларды айтсам тізіп, құрбы,
Дей көрме әңгіме емес, қызық құнды.
Ежелден елге мәлім азулы жау,
Бұғып кеп, тыныштықты бұзып тұрды.
Кезі жоқ көкжалдардың құтырмаған,
Алайда алдырмадым құтымды оған.
Тал түсте жасағанмен елге жаулық,
Ерлердің тұзағынан құтылмаған.
Отырмын ойға батып
Алды-артыма сынай қарап кең түрде,
Ойға батып, көз ілмеймін кей түнде.
Қадірі жоқ, қайдағы бір қателік,
Тынышымды алып, мазалап жүр бертінде.
Емеспін ғой, ерек туған сақ пенде,
Аз демеймін, жаза басқан сәт менде.
Өмірімнің айқұш-ұйқыш жолында,
Араластым досым түгіл жатпен де.
Көрдім талай өр көкірек мықтыны,
Кезіктірдім адамды жоқ, түк құны.
Көзден ұшып, ғайып болды біртіндеп,
Бір кездегі арман ару жүрегімнің «тұтқыны»!
Демесем де, күш-қуатым тасып тұр,
(Ей, уақыт, енді ертеңге асықтыр).
Жете алмаған армандарым әнеки,
Қолын бұлғап, бара жатыр асып қыр.
Сағындым
Сағындым, туған ауыл сар күзіңді,
Сағындым, аяулы ана ақ жүзіңді.
Әрдайым әзілімен қарсы алатын,
Сағындым, ерке-назды балдызымды.
Азамат болсаң да әзір өрелі өскен,
Сағындым, бала құрдас төбелескен.
Өреден құрт ұрласақ ұрыспайтын,
Сағындым, ақ әжені көген ескен.
Сүйетін әзіл-оспақ тапқанды тез,
Сағындым, жеңгелерді тарпаң мінез.
Арман боп, қолын бұлғап алыс қалған,
Сағындым, асау күнді ақпанды кез.
Сағындым, аталарды күміс самай,
Кеңейген әңгіме естіп таныс талай.
Сағындым, құрбы қызды бұлданатын,
Кей-кезде ұсынған бір гүлді ұстамай.
Қызықты ұмыттырмас дара құнды,
Сағындым, ойын қуған бала күнді.
Сағындым, әжемді де батпақ кешсем,
Тазалап бере салған балағымды.
Кетсеңде қайратты кез қанша алысқа,
Сағындым, жүзген күнді қарсы ағысқа.
Ауылдың келгенді озып бата берген,
Сағындым, қариясын тай жарыста.
Болды деп бар ғұмыры келте неткен,
Сағынам, бауырымды ерте кеткен.
Сені де сағынамын нағашы ата,
Мойнына мінгізіп-ап еркелеткен.
Жанымның болатындай шын-ақ емі,
Сағындым, ақын досты жыры әдемі.
Танытқан кісілігін, кішілігін,
Сағындым, қарындасты жылы әдебі.
Әуелі ақыл-білім сіңсін бойға,
Бастаған сөйтіп мені қисынды ойға.
Көркіне көрген сәтте көз тоятын,
Сағындым, ақ сары қыз жүрсің қайда?!
Жылы жел есті
Аңсатқан көптен таулы аймақ,
Жасыл жаз саған келді енді.
Раушан гүлдер қаулайды-ақ,
Құлпыртып жазық кең белді.
Көзінен күннің от түсіп,
Жылы жел есті даламнан.
Топырақ міне, кетті ысып,
Өтеді шоқ боп табаннан.
Таппасаң сая шыршадан,
Қариды бетті күшті аптап.
Жүр әне, тынбай шырқап ән,
Қойнында таудың құс қаптап.
Шыңдардың басын бұлт басып,
Төксе кеп жаңбыр бір демде,
Бұлақтар аққан жұптасып,
Кетеді тасып лезде!
* * *
Жаз кетіп, көкке тырна тізілгенде,
Қаламын ел көшкендей бір құлазып.
Тұрса да жемісі мол күз іргемде,
Кетеді жазды аңсауым жырға ұласып.
Ойланам қайтқан құсқа қарап өзім,
Алдымнан күзгі дала желдеткенде.
Ұлғаяр сағынышым қара көзім,
Қасымнан қош айтысып сен кеткенде.
Мінуар Әкімханов
