Көктегі көлеңке

Темірлан Қылышбек 1994 жылы қазіргі Абай облысы, Мақаншы ауданы, Бақты ауылында дүниеге келген. 2017 жылы XX «Шабыт» халықаралық шығармашыл жастар фестивалінде «Үздік әдеби шығарма» номинациясы бойынша «Бердібек Соқпақбаев» атындағы арнайы сыйлыққа ие болған. 2019 жылғы «Қазақ пен қала» прозалық байқауының Гран-при иегері. 2024 жылғы Mecenat.kz республикалық әдеби-роман байқауының финалисі. 2025 жылғы Qalamdas – 2025 әдеби байқауының жеңімпазы.

Проза жанрында өзіндік қолтаңбасы қалыптасып келе жатқан жас қаламгерге сәт сапар тілей отырып, біз оның «Көктегі көлеңке» романынан үзінді жариялап отырмыз.

 1

Дәл қай күні екені есімде жоқ. Тіпті қай ай екенін де есіме түсіре алар емеспін. Мүмкін қаңтар, мүмкін ақпан. Әйтеуір сол күні қардың таңға жауғаны есімде қалыпты.

Адам өз өміріндегі кез келген күнді есіне түсіре алмайды. Түсірсе, сол күні ұмытылмас оқиға болғаны… Ал адамның әр күні ұмытылмас оқиғаға толы. Неге менің есіме сол күн орала береді? Неге мен сол күнді толықтай есіме түсіре алмаймын?!

Қателеспесем, сол күні ай туды. Жоқ, туған жоқ. Ол күні қар жауды. Иә, қар жауды. Үй маңындағы аялдамада автобус күтіп ұзақ тұрған күні қар жауды, бірақ бәрібір сол күні ай туған секілді. Жоқ, ол келесі күні.

Автобус көп күттіріп келді. Бәлкім көп те күтпедім. Нақты есімде қалғаны: кеш, отыз бірінші автобус, аялдамадағы адамдармен қатарласа орта тұстан ішке енгенім. Ішке енген бойда бірден жол ақысын төледім де, терезе жиегіне барып, кешкі қалаға көз салдым. Сонда не көрдім екен? Сол баяғы көше шамдарының жарығынан жылу іздеген жандарды көрген болармын? Әлде ақ қарға қонған қара қарғаны көрдім? Бәлкім жаңа туған айды көрдім? Жоқ, ол күні ай туған жоқ.

Терезеге келіп қонған қар ұшқындарына байыппен қарадым. Әрқайсысы әртүрлі. Бір-біріне ұқсамайды. Қызық, сол сәтте ойыма жаңбыр тамшылары оралды. Олар ше? Бір-біріне ұқсай ма екен? Терезе жақтауында қар мен тамшы жайында ойға шомып тұрып, автобус ішіндегі адамдарға неліктен көз жүгірткенім түсініксіз. Шамасы, олардың да жаратылысынан даралық іздедім. Қастары, шаш үлгілері, білтеленген алақан тысындағы тамырлары – бәрі де ерекше.

Кенет аялдамалардың бірінен автобусқа сығанның алты-жеті жасар баласы мінді. Аяздан ба, әлде  терісінің түсі сондай ма белгісіз, бетінің ұшы қызара бөрткен. Үстіне ілгені – астананың қаһарлы қысына сәйкеспейтін күзгі күрте. Бір қарағанда жүзі таныс секілді. Бәлкім, сәл бұрынырақ бір жерлерден кездестірдім. Мүмкін кездестірмедім де. Әлде сыған балаларының жаңбыр тамшыларына ұқсастығы бар ма?!

Кайфуем!

Сегодня мы с тобой кайфуем,

А я опять тебя целую,

И забываю обо всем.

Әннің осы бір қайырмасын автобусқа кірген бойда бар дауысымен айғайлай екі қайтара салды да, жүзінің түсінен сәл ашықтау алақанын жайып, еш қымсынусыз іштегі адамдардан тиын сұрауға кірісті.

Қайта терезеге үңілдім. Көңілсіздік басым. Ақ қар түссіз тамшыларға айналып, бағытымызды кері сызып барады. Сол сәтте сыған баласына терезе жақтауында отырған сүйкімді қыз тиын ұстатты. Ұстатты да, түк болмағандай қайта кітабына үңілді. Бәрі де көше шамдарына шағылысқан әйнектегі суреттер…

Кайфуем!

Сегодня мы с тобой кайфуем,

А я опять тебя целую,

И забываю обо всем.

 

Терезеге телміріп тұрып, айтылған әнді іштей қайталаудамын. Неге? Неге жаныма жақын емес бұл әуен құлағыма сіңіп, көкейіме құйылып қалды? Әлде бар тірлігін тындырып болған соң, шылымын тұтатып алып, жезөкшелер тыңдайтын сығанның әндерінде осындай құдірет бар ма? Алайда бұл сығанның сызылта салатын әні емес қой…

Келесі аялдамалардың бірінен жанымды алай-дүлей күйге бөлеген сыған баласы түк болмағандай түсті де кетті. Тағы да ән салуға, тағы да өзгелерді беймаза күйге бөлеуге.

Автобус ішінде ерекше тыныштық. Әрқайсысы өз ойымен алысып әлек. Қалықтап жүрген бір сөз жоқ. Әлгіндегі әннің әуені де ізім-ғайым. Тек сана түкпірінен әлсін-әлсін жылт еткен сәуледей көше шамдарының жарығымен ойға оралуда.

Кайфуем!

Сегодня мы с тобой кайфуем…

 

Аялдамаға тоқтаған сайын, іштегі адам қарасы азая түсті. Терезе жақтауындағы сыған баласына тиын ұстатқан сүйкімді қыз ғана орнынан тапжылар емес. Жүзінде «өз аялдамамнан өтіп кетермін» деген күдік те жоқ. Бейғам ғана қолындағы кітабына үңілуде. Ол үшін бұл әлем, бұл қала, тіпті жанындағы адамдар да елеусіз секілді. Тек арасында езу тартып, нәзік қана жымиып қояды.

Жаратушы қыз баласын жаратарда сұлулықты оның жанарына, қылығына, тіпті ақ тамағымен қоса күлкісіне де жасырғандай. Мейлі, ол шаттана күлсін, мейлі жай ғана езу тартсын, жүзіне жасырған сұлулықты байқамау мүмкін емес. Оның үстіне сол сұлулық кешкі қала шамдары бір түсіп, бір жоғалған автобус ішінде кітап оқып бара жатса…

Терезе тұсынан кескініне үңіле қарадым. Басында – сұр берет, үстінде – сарғыш парка, көзінде – көзілдірік. Бұйраланған күреңшашы иығына жетіп, шартрез мойын орағышына төгілген. Көзілдірік астынан көзінің ағы мен қарасын да аңғара алмадым. Төмен  қарап, кітап бетінен жанарын бір үзбейді. Тағы да жымиған қос езу.

– Не оқып отырсың? – Әлгінде ғана терезе тұсында ойға шомған қалпымнан, жанындағы бос орынға қалай барып жайғасқанымды өзім де білмеймін.

– Кітап! – Нәзік дауыс, көзілдірік астынан мөлдіреген қос жанар. Автобус терезесінің жоғарғы жиегі ашық болғандықтан, ұшқындаған ақ ұлпа қар оның қисайта киген сұр береті мен сарғыш паркасының жағасына қонақтап жатты.

– Шие пісті ме? – Ол үшін аса бір маңызға ие емес сұрағымды жақтырмағандай көзінің қиығымен қарады. – «Шие піскенде», кітабыңның аты әйнекке шағылысып тұр, – қиғаштай оқып отырған кітабын менен жасырғысы келгендей барынша аша түсті. Авторын оқып үлгермедім. – Есімің кім? – Ол мені елемегендей талдырмаш саусақтарымен кітаптың келесі бетін ашты. С.Ракус «Нотик». Шамасы тұтастай роман емес, әңгімелер жинағы болса керек.  – Айтпайсың ба? – Үндемеді. Нәзік үні ойынан орам тапқанымен, көмейіне үйірілмеді. – Өз еркің, – оған қанша қарамайын деп жанарымды тайдырып отырсам да, кезекті рет бұрылғанымда, ақторғын мойнындағы оймақтай меңіне көзім түсті. – Меңтай! Сенің есімің – Меңтай! Солай ғой? – Шыдай алмай күліп жіберді. Аққұба жүзіне қос шұңқыр түсті.

– Қателестіңіз. – Мейлі, қателессем қателесе берейін. Жасамай жүрген қателік пе? Бұғанға дейін мұндайдың жүзін, тіпті мыңын жасағанмын.

– Онда…

– Болды, сіз өз мүмкіндігіңізді жіберіп алдыңыз, – кезекті мәрте оның жүзіне емес, ерніне емес, мойнына үңілдім. Жүзімнің дәнегіндей мөлдір таңба.

Қызық, бұрын маған ернінің жоғарғы, не болмаса төменгі жиегінде меңі бар қыздар жиі жолығатын. Сонда әлгі белгі екі еріннің түйісу нүктесіндей болып елестейтін еді. Бұл қалай болғаны?! Ерін мен еріннің ғана емес, мойын мен еріннің де түйісу нүктесі болғаны ма?!

– Мүмкін, тағы бір мүмкіндік…

– Келесі кездескенде.

– Қашан?

– Сәтін салған күні.

– Қайда?

– Кітапханада, болмаса автобуста.

– Уақыт?

– Оңынан туғанда.

– Соңғы аялдама. – Осы бір сөзден кейін автобус ішінде тек жанымдағы көзілдірікті қыз, екеумізге сұқтана қарап тұрған кондуктор, қолындағы шылымының шоғы алдыңғы терезеден мұнартқан жүргізуші төртеуміз ғана қалғанымызды аңғардым.

– Соңғы аялдама, түсейік, – білегінен ұстадым. Анығында, сарғыш паркасының жеңінен.

– Сіз түсе беріңіз, мен кері қайтамын, – көңілімді қалдырғысы келмегендей жеңіл қимылмен білегін кері тартты.

– Онда басқасына мінейік!

– Жоқ, осы автобуспен.

– Соңғы аялдама. – Кезекті мәрте тұтанып келе жатқан сырласу отын кондуктордың осы сөзі сөндірді. Екеуміздің жақынырақ танысуымызға қарсы адамдай бізден көз алмайды.

– Кері қайтамыз, ағасы. Өтіп кетіппіз.

– Онда жолақысын төлеңдер. – Қалтамды қарманып, «екі адамға» дедім.

– Жоқ, өзіңізге ғана алыңыз. Мен өзіме төлеймін. – Әрине, ыңғайсыз жағдай. Мен үшін де, ол үшін де. Әйтсе де екеумізді де түсінуге болады.

Автобус соңғы аялдамада сәл кідіріп тұрдыдағы, бағытын кері бұрды.

– Қайдан түсесің?

– Қалаған жерімнен.

– Сонда қалай?

– Оқып болғанда.

– Автобуста ма?

– Иә.

– Кітапхана ше?

– Жабық.

– Ал үйде?

– Ұнамайды.

Тағы да томсырайып, кітабына үңілді. Сонда күн сайын автобуспен…

– Түш, мені кеш қайтсын демесеңіз, кедергі келтірмеңіз, – үндемедім. Ойыма көңіл қосып жүрген бойжеткен оралды. Қазір мені тағатсыздана күтіп тұрған болар. Бұл істегенім қиянат емес пе осы? Алайда оның алдында өзімді кінәлі сезінетіндей оғаш қылық көрсетпеген де секілдімін, бірақ сезім шекарасынан шығу тым оңай ғой. Шамасы, мен ол сызықтан аттап кеттім…

– Сәлден соң түсемін, – ол менің бұл сөзімді елемеді. Мүмкін елегісі де келмеді. Сонда да қолымды қалтама жүгірттім. Үйден шығарда қалтама сала шыққан алмам бар еді. Әрине, алманың о бастағы иесі өзге, бірақ неге екенін білмеймін, жанымдағы көзілдікті қызға бергім келді.

Көз қиығын кезекті рет салдым. Терезеден ұшқындаған ақ ұлпа қар сап тиылып, сарғыш паркасының жағасы сулана түсіпті.

– Мынау саған!

– Алма? –  Қызғылт түсі көзілдірігінен көрінді.

– Иә, біз жақтікі.

– Рақмет! – Алғаш рет маған қарап жымиды да, сүйрік саусақтарымен алақанымды жанай өтіп алманы алды. Одан кейін тағы да екеуара үнсіздік орнады. Арамыздағы жақындықты тек түйіскен иықтарымыз ғана аңғартып тұр.

Автобус екеумізді айырмаққа бекінгендей кешкі қала көшелерін, аялдамаларын, шамдарын бірінен соң бірін артқа тастай ызғытып келеді. Әншейінде қызарақтап тұрып алатын бағдаршамдар да кіл жасылға боялған. Бірі кірсе, бірі шығып, автобус есігіне тыным бермейтін жолаушылардың да қарасы сирек. Жол ақысын санаудан қолы босамайтын кондуктор да қимылсыз. Арасында қоғамдық көлік ішін әуезді болмаса да, әнге бөлейтін сыған балаларынан да белгі жоқ. Тек тыныштық. Сосын біз.

– Келесі аялдама менікі, – алайда бұл сөзді ол естіді ме, әлде ішімнен айттым ба білмеймін, екеуміз шағылысқан әйнек тұсында үнсіз қалдық. Барар жолда одан көз алмай, жанарымнан тыс қалдырған қала көрінісі қайтар жолда шоқтай басылып, ойымды ұрлауда, бірақ кімді ойладым, нені ойладым түсініксіз. Әйтеуір арт-артынан сабылған, сандалған ойлар легі…

«Ғабит Мүсірепов» аялдамасы, остановка «Габита Мусрепова», ««келесі аялдама «Айтолқын сауда үйі», следующая остановка «Торговый дом Айтолкын»».

– Мен түстім, – дауысымда  қимастық басым. Жауабына еш үн естімедім. Бәрін де құлағынан қағыс жіберді. Орынымнан көтеріле бере көзілдірік астына жасырынған жанарына қарадым да, жауапсыз қоштасып шыға беріске беттедім. Сәт сайын баяулай түскен қала көрінісі. Магнолия. Лютик. Аялдама. Автобус тоқтап, есігі ашылған сәтте мен ұсынған алманың қытыр еткен дауысы қатар жетті.

2

Қар әлі де ұшқындап тұр. Кешкі қала ақ көрпесін мықтап қымтанбаққа бекінгендей айналаны ақ әлемге бояған. Ізім де аппақ. Кіршіксіз. Дәл менің жаңа тұтанған сезімімдей. Тек артыма қараған сайын одан алшақтап бара жатқанымды сезіп келемін. Біз енді жолыға аламыз ба? Жолықсақ қайда? Қашан? Миллион тұрғыны бар мына қалада бір көрген адамыңды екінші қайтара жолықтыру теңіз түбінен маржан іздеумен бірдей екенін ескерсек, ендігі мәрте арлы-берлі сабылысқан жүздеген, тіпті мыңдаған автобустың қайсыбірінен кездесер екен ол? Осы ойлардың жетегінде келе жатқанымда, көз алдымнан таныс сұлба қылаң берді. Күміс түсті палантиніне үйлесімді қара дафлкоты тізесіне дейін төгіліп, біз сағыныса қауышатын көшелер қиылысындағы жарық шамның тұсында жан жағына жалтақтай қарап, жолай өткен әр автобус ішінен мені іздеуде.

Ал мен жоқпын. Бармын, бірақ сезім шекарасынаның арғы жағындамын… Ол үздіге күтіп тұрған жаяу жүргіншілер жолағының бергі жағындамын… Тәнім осында болғанымен, бар ойым көше шамдарының жарығына шағылыса кітап оқып бара жатқан көзілдірікті қыздың жанында…

Жанарына іліндім. Жүзіне күлкі үйірілді. Маған қарай жеңіл қадам басып келеді. Ал менің адымым ауырлай түскендей. Күлімдей келе мойыныма асылды. Құшақтадым.

– Сен кешіктің. – Ерінімнен сүйді де, алақанынының тысымен бетімді жанай өтті.

– Білемін. –  Мені күтемін деп суыққа ұрынып қалса керек,  екі бетінің ұшын аяз қарып үлгеріпті. Палантин жасырған иек тұсын– кешкі қырау.

– Айыптысың. – Мейірлене езу тартты.

– Айыптымын.

– Алмамды бер. – Шынтағын кең жазып, қол созды.

Қолымды бүгіндікке екінші мәрте қалтама жүгірттім, алайда бұл жолы жасандылық басым. Сырт көзге қалай көрінетінін білмеймін, өзім іштей қуыстанып тұрмын. Маған қалтқысыз сенетін адамды болмашы нәрсеге бола алдағаныма арландым.

– Түсіп қалыпты. – Қалтамның тысын сипалап, ішін тінткендегі бар тапқан сөзім.

– Қайда?

– Жолда.

– Қай жерде?

– Келе жатқанда.

– Міз бақпаймын.

– Жүр, іздеп көрейік.

– Мүмкін…

– Жоқ, менің алмамды менен өзге ешкім жемеуі керек. Ол тек маған арналған. – Күлімсірей жеңімнен тартып кері бұрды.

Келген ізім жатыр. Сайрап жатыр. Оған қарсы тағы екі із түсті. Жоқ іздеген екі із. Біз бір қадам алға аттаған сайын автобус он қадамдық жылдамдықпен ұзап бара жатқанын ол қайдан білсін. Кіршіксіз көңілмен іздеп келеді. Ал мен құлықсызбын.

– Саған да көрінбей ме?

– Көрінбейді.

– Қалай? Ақ қардың бетінен көріну керек қой.

– Иә, мүмкін үйден шығарда түсіріп алдым…

– Сонда да дұрыстап қарайық. – Жанарымыз жер сүзе жүріп, аялдамаға да жеттік. Оның көңілі түсе бастады. Әрине, маған ренжулі, бірақ онысын білдірткісі келмейді. Сәлден соң:

– Таппадық, – деді де, бұртия қалды.

– Келесі жолы екеуін әкелемін.

– Менің қазір жегім келген.

– Онда жеміс-жидек дүкеніне барайық.

– Керек емес. Осындайда ауызға жөні түзу сөз де түспейді. Кінәлі адамдай сәл үнсіз тұрдым да:

– Тоңдың ба? – дедім көңілін алдаусыратпақ болып.

– Аздап.

– Кофе ішейік?

– Ішейік.

Көше шамдарының мағынасыз сәулелерімен араласқан бағдаршамның түрлі-түсті жарығын артқа тастап, жанармай құю бекетіне қарсы орналасқан «B&B» кофеханасына келдік. Кофеханаға кірген сәтте бізді бариста жылы шыраймен қарсы алды. Ал біз оған тұшымды жауап қата алдық па, жоқ па ол жағы маған беймәлім. Екеуміз терезе жақтауындағы өз орнымызға – «Tracy Chapman – Fast car» әнінің әдеттегіден жылдам ырғағында жайғастық. Ол орман жаңғағы қосылған латте және жүзім аралас қаймаққа, ал мен бір шыныаяқ американоға тапсырыс бердім.

So I quit school and that’s what I did

You got a fast car

Is it fast enough so we can fly away

We gotta make a decision

We leave tonight or live and die this way

Әннің қайырмасына жеткенде үстел үстіндегі саусақтарым жеңіл ырғаққа ілесе жөнелді. Бұл ән осы кофеханада жиі қойылатын әндер тізімінде екенін екі-үш келгеннен-ақ байқағанмын. Бұл тізімде тағы: «B.B King – The Thrill is Gone», «Eric Clapton – Tears in Heaven» бар.

– Тым көңілдісің ғой?

– Жоқ.

– Саусақтарың айтып тұр.

– Әннің ырғағына ілесіп.

– Бүгін біртүрлісің.

– Саған солай көрініп отырмын.

– Жоқ, сен бүгін мүлдем басқасың.

– «Саған солай көрініп отырмын» деймін.

– Кездесуге кешігіп келдің… алманы ол…

– Әдейі емес.

– Білмеймін, біртүрлі бәрі…

Осыдан кейін екеуміз де тапсырыс келгенше жақ ашпадық. Жолдың арғы бетіндегі жанармай құю бекетіне келген көліктердің қозғалысына қараумен болдық. Арамыздағы үнсіздіктің шырқын орындалып жатқан ән мен жиі-жиі іске қосылатын кофе машинаның дыбысы бұзуда.

– Бәрі дұрыс па?

– Бірдеңе жазсам ба деймін.

– Тағы да жазу…

– Тағы да, – артынша үнсіздік орнады. Тапсырысымыз келді. Біз құмарта ішетін кофе үнсіздікпен ішілді.

– Екеуміз келістік қой.

– Келістік, бірақ мен…

– Тағы да тұйықталасың…

– Тұйықталайын, бірақ ол уақытша ғой.

– Маған сол уақытша тұйықталудың қаншалықты ауыр екенін білсең…

– Білемін..

– Білсең неге?

– Маған сол жақын.

– Мен ше?

– Сен де…

– Өтірік!

– Шын!

– Мен сенің ашыла түскеніңді қалап жүрсем, сенің істеп жүргенің…

– Кешір.

– Кешір… ылғи осы…

– Жазып болсам… егер жазып болсам оқисың ба?

– Көреміз…

– Көреміз…

Көңілсіз кеш. Дәмсіз кофе. Шулы кафе… үнсіздік.

3

Мен Ақгүлмен осыдан жыл жарым бұрын дәл бүгінгідей автобус ішінде танысқан едім, бірақ сол кезде мен оны емес, ол мені байқап қалыпты. «Мені байқап қалыпты» дегенім асыра айтқандық, анығында, қолымдағы  қолшатырға көзі түскен. Жазда ерке бұлттардың ойнақшып келіп, кез-келген сәтте нөсерлетіп кететіні бар емес пе? Оның үстіне мешін жылының маусымы тым жаңбырлы болды. Бұйдасы бұйраланған бұлттардың қай уақытта селдете кететінін білмегендіктен, қала халқының басым көпшілігі күн ұзаққа қолшатырларын жандарынан қалдырмай ұстап жүретін. Менің қолымнан сол күні қолшатыр, ал оның қолынан шағындау күлгін чемодан табылды.

– Сіз аэропорттан түсесіз бе?

– Иә, – о баста жанымда елеусіз тұрған қыздың сұрағы ойымды бөлді.

– Мен де, –  сұраусыз жауап бергеніне таңданыс таныттым. –  Қалай ойлайсыз, біз жеткенше жауын басыла ма?

– Білмедім, оны неге сұрадың?

– «Біз жақ жылы» деген соң жеңіл киіне салып едім…

– Қай жақтансың?..   Үстіне ілген жұп-жұқа көкшіл жібек көйлегіне көз салдым. Сакура ағашының бүр жарған сәті бейнеленген. Асқан талғаммен.

– Теңізден.

– Теңізден… –  Әңгіме осы жерден үзілді. Екеуміздің де жанарымыз тыста. Менің тысымда: көбік шашқан теңіз толқыны мен мүжілген жартастар. Сол жартастарға қона  алмай ауада қалықтаған шағалалар… Оның тысында: алыстап бара жатқан қала көрінісі, бәлкім әйнекке соғылған тамшылар.

– Мүмкін болса, қолшатырыңыздың астында аэропортқа  жетіп алсам.

– Не дедің? –  Жүзіне байыппен қарадым.

– Жауын тоқтамаса, қолшатырыңыздың астында аэропортқа  жетіп алсам…

– Жетіп ал. –  Жанарымда жарқ еткен ұшқын жоқ. Тұтанбаған сезім.

– Рақмет, сізге!

– О не дегенің! – Артынша түк болмағандай қайта терезеге үңілдім. Жаңбыр тамшылары терезені тырсылдата көңілсіздік күйін шертуде. Жігіт күртешесін жамылған қос ғашық жаңбырға малшынған күйде жер бетінен сая таппай жүгіріп барады.

– Екеуі су болатын болды. –  Менің жанарым ілінген тұсқа қосарласа қарай күлімдеп қояды.  – Сіздің сөмкеңіз қайда?

– Мен ұшпаймын.

– Енді?

– Сәлемдеме күтіп алуға бара жатырмын. – Ол менің құлықсыз жауап қатқанымды сезіп, бір қадам артқа шегінген қалпы үнсіз қалды.

Жауын әлі де сіркіреп тұр. «Пригородный» шағын ауданының көпқабатты көне ғимараттары мен тар көшелерін артқа тастап, қала сыртындағы әуежайға таяп келеміз.

Жол жиегіндегі ағаштар әдеттегіден қанық реңге енген. Алқап толы шөптер де. Тек жиек бұлыңғыр. Қара қошқыл бұлт арасынан түскен сынық сәуле. Сосын сынық көңіл әлгіндегі қыз ғана. Қимылсыз… көңілсіз…

Әуежайдың жасыл мұнарасы жаңбыр тамшылары арасын кезіп жүр. Менің жанарым да.

– Ойыңыздан айнып қалмадыңыз ба?

– Қандай ойдан?

– Қолшатырыңызды бөлісуден… – Үнсіздігім нәзік жанына үрей ұялатса керек. Жоқ, әрине, – ұйтқыған жел әуежай маңындағы ағаш басын ырғала тербетуде. Екеуміздің ойымызды да. Аспанның көз жасын да.

Автобус ауа райының қолайсыздығына қарамастан әуежайдан ұзап барып, аялдамаға тоқтады. Оң қапталдан қатар ашылған үш есік. Сырттан жеткен салқын леп. Мен ұнататын жабыр иісі. Терең тыныс. Өкпені сол иіске толтыруға деген ұмтылыс. Әрі ол ұмтылыс сәтсіз емес. Көңілдің хошы… жанның ләззаты… Кезекті тыныс арасында оған көзім түсті. Дәл мендей күй. Тек жұмулы көз. Қауқарсыз нәзік иық. Леп тербеген етек. Мендегі тітіркеніс. Бәлкім тебіреніс. Үстіме ілген күздік күртемді жалаң иығына қондырған сәтте селт етті. Бізге мейірлене қарап тұрған артқы қатардағы әжей. Мүмкін жастығы еске түсті. Оның қолына мықтап ұстаған чемоданын өзіме алдым да, білегінен ұстаған күйі:

– Кеттік пе? – дедім күлімдей.

– Кеттік!

Екеумізге қолшатыр пана болмады. Автобустан шыға бере қол ұстаса жүгіргенімізге қарамастан, қолшатырдың жиегін жел қайырып, жаңбыр  астында қалдық. Қас-қағымда суық желден реңімнің қашып үлгергенін іштей сезіп келемін. Естіп келе жатқаным –  қолшатырға соғылған тамшылардың тырсылы, көріп келе жатқаным – қолшатыр ұстаған қолымның құс еттері. Бірақ неге екенін білмеймін, сол сәтте осы шақтың тым баяу өткенін қаладым. Алға қарай бір адым аттаған болсам, тек оған ілесу үшін ғана аттаймын. Үндесу үшін.

Әуежайға кіре сала ол менің ұсқынсыз түріме қарап, өтінішіне өкінетінін жеткізді.

– Кешіріңізші, бұлай болады деп мүлде ойламадым.

– Ештеңе етпейді, – дедім. Дедім де жейдемнің жеңін сығып әлекке түстім. Ал ол менің  бұл қылығыма шыдай алмай алақанымен ерінін баса күліп жіберді:

– Ренжімеңізші, әдейі емес…

– Жо-жоқ, алаңдама. – Жеңімді қойып, жейдемнің етегін сыға бастадым. Күртемді шешіп, қолыма ұстатты. Мен оның сакура ағашының бүр жарған гүлдері бейнеленген көкшіл жібек көйлегіне көз салдым. Су жұқпаған. Жұқса да аздап қана.

– Қай қаладан келетін ұшақты күтіп аласыз?

– Алматыдан. – Иығындағы бірнеше жаңбыр тамшысы бұғанасына қарай жылжып барады. Шашынан үзіліп түскен тамшылар.

– Менің рейсім бір сағаттан кейін еді. Тіркеу басталып кеткен шығар.

– Иә, кешігіп қалма. – Бұғанасынан жанарымды ала бере, көгілдір көзінің сәл қылилығын аңғардым.

– Сау болыңыз!

– Сау бол! – Бұл жолы езуі емес, көгілдір көзі күлімдеген тәрізді.

Ол қоштасып, тіркеу залына беттеді. Мен күту залына келдім де, ұшақтардың «ұшып/қону» тақтасына көз салдым. Әлі бір жарым сағаттай уақыт бар. Жауынның  да тиылар түрі жоқ. Су болған жейдемді бірлі-жарым сынық сәулеге кептіру үшін терезе жақтауына жайғастым. Күртені кию мүмкін болмағандықтан, қасымдағы орындықтың арқасына, қолшатырымды жаныма жайып, айналаға қарап біраз отырдым. Алайда ойыма автобустағы оқиға орала берді. Әсіресе соңғы сәт. Жаңбыр иісі аралас естелік. Тамшыларға телмірген жанарлар. Мейіріммен қараған әжей. Сонда не байқады екен? Не сезді екен? Бәлім алғашқы махаббатына ұқсатқан болар. Келбетім келмесе де, көз қарасым. Бірақ мен ол қызға сезімге беріліп қарамадым ғой. Тек сүйсінумен ғана. Жауынды сезіне алатынына сүйсіндім…   Мүмкін әжей одан өзінің жастығын көрген шығар?..  Сезімдеріне ерік бере алатын сәттерін… нәзіктік тұнған кездерін… сүюге ынтық шақтарын… Әлде өзінің мінезі сондай… мен қараған соң жай ғана мейірлене салды… немесе оның ұшқалақтығы мен менің күйгелектігіме езу тартты. Балаңдыққа… балаң сезімдерге … балаң шешімдерге… білмеймін, не болса да бүгінгі күн өзім үшін әдемі естелікке айнала алды. Бірер сәт бұрын, аялдамада автобус күтіп тұрғанымда бұлай боларын мүлде ойламағанмын. Тіпті елесте де алмаған шығармын.

Кенет көкшіл көйлекті қыз көзіме шалынды. Маған қарай күлгін чемоданын сүйреткен қалпы күлімдеп келеді:

– Ауа райының қолайсыздығына байланысты ұшақтың ұшу уақыты жарты сағатқа шегеріліпті. –  Жақындай бере айтқан сөзі.

– Кел, мұнда отыр. – Сол қапталымдағы бос тұрған орынды нұсқадым.

– Сізге жарты сағаттай серік болайын, – деді де ол жаныма жайғасты. – Бағана асығып таныспаппыз да ғой.  Есіміңіз кім?

– Тұмар!

– Ақгүл! – Өз аты өзіне ұнай ма, әлде танысқанымызға қуанышты ма білмеймін, жымия қол созды. Алақаны мамықтай жұмсақ. Автобуста білегінен ұстағанымда арық болып көрінген сияқты еді. Тым олай емес екен. Көбіне қыздармен танысқанымда алақанымның жұмсақтығын айтып, қолыма қандай жақпа май жағатынымды сұрап ыңғайсыз жағдайға қалдыратын. Ал бүгін мүлдем басқа жайт.

– Оқисыз ба, әлде жұмыс істейсіз бе?

– Оқимын.

– Қайда?

– Мәңгілік студентпін.

– О, болашақ дәрігермін деңіз.

– Бұйырса.

– Нешінші курс?

– Төртті бітірдім.

– Әлі көп екен.

– Шегі мен шеті жоқ оқу ғой біздікі. – Осы сөзді айтқанда езуіме еріксіз күлкі үйірілетіні бар. Бұл жолы да езулерім ескі әдетінен жаңылмады. – Өзің ше?

– Дизайн. Екінші курс.

– Теңізденсің бе?

– Иә, Теңізден.

– Не дейін саған!

Не айта алам?..

Талай жыл іздеп,

таба алмай

тау-тасты шарлап жүргенде –

Теңізден тапқан жақұтым,

бейуақта келген бақытым…

 

Оралғаны ма қайтадан,

орағытып өткен самалдай

озып та кеткен уақытым…

Сені көргенде сезінгенім мынау:

суық емес екен күз біткен!

Сені көргенде сезінгенім мынау:

сұлу емес екен қыз біткен.

– Қандай әдемі өлең! Бұрын еш жерден естімегем. Өзіңіздікі ме? – Оның қылилау көгілдір көздерінен теңізді көргендей болдым.

 – Жоқ, ақын Жарасқан Әбдіраштың өлеңі.

– Әдемі… – Анығында, бұл өлең Каспийдің емес, Аралдың аруына арналған, бірақ неге екенін білмеймін, осы өлеңді оқығанда көз алдыма Каспий елестейді.

– Мүмкін Арал тартылып қалғандықтан шығар? – Мүмкін.

– Каспийде болғансыз ба?

– Болмадым, бірақ барғым келеді.

– Жер бетіндегі ең сұлу өлке – теңіздің бейнесі.

– Мен тек елестете аламын. –  Дәл елестете алатын қабілетіме күмәндана езу тарттым.

– Теңіз бойына созылып жатқан толқындар, қалықтай ұшқан аққулар…

– Тау етегінде өскендіктен, теңіз мен үшін тым жұмбақ.

– Кеш бата теңіз ерекше сұлулана түседі. Батып бара жатқан күннің қызыл сәулесі… теңіз беті…

– Дәл тау шыңына түскен күндей болар… – Білмеймін, бірақ тым ерекше. Толқынға қарап жағада отырғанда, алыстағы кемелердің сұлбасын көріп, шағалалардың шуылын есту…

– Ғажап…

– Сәтін салып, жолыңыз түсіп жатса, міндетті түрде теңізге келіңіз.

– Күтіп аласың ба?

– Әрине.

– Онда міндетті түрде. – Жаңбыр мен суық желге ұрынып жүдеп қалған түріме қарамай күліп қоямын.

Өмір тылсымға толы. Кіммен, қалай, қашан жолығатыныңды бір Жаратушының өзі ғана біледі. Ет жақының болып жүрген адамнан көз жазып қалу да, бейтаныс адамыңның жақыныңа айналуы да – қасқағым. Бірер сәт бұрын автобус ішінде үркектей тіл қатқан ару енді, міне, сезім қылын шертуде, тағы да теңіз жайлы сөз қозғауда. Мен ғашық теңіз жайлы…

– Сіз өлең жазасыз ба?

– Оны қайдан шығардың?

– Білмеймін, өзіңіз де, мінезіңіз де жұқа секілді.

– Жазғам, тастап кеттім. Анығында, өлең мені тастап кетті.

– Музаңызбен қоштастыңыз ба?

– Жоқ, өлеңмен.

Өлең. «Өлең» деген не өзі?! Біреу үшін өлең – сырласы, жұбанышы, көңіл қоймасы hәм әлемі. Енді бірі үшін – жан жамауы, жүрек дауасы, естеліктер моласы. Ал мен бұл сұраққа өз жауабымды бере алмадым. Сол үшін де өлең мені тастап кеткендей…

– Өлең мені тастап кетті дегенім саған күлкілі болып көрінер, бірақ бұл – шындық.

– Сөзіңізге сендім, бірақ бұлай көңіліңізді түсірмесеңізші.

– Көңілім түсіп кеткендей көрінді ме?

– Нөлден төмен. –  Бұл сөзіне риясыз күлдім. Ілесе ол да. –  Басқа нәрсе туралы сөйлессек қалай?

– Не туралы?

– Мысалы, сіз туралы.

– Мен туралы?

– Иә, сіз туралы.

– Әлемдегі ең қызықсыз тақырып.

– Неге олай дейсіз?

– Шынында да солай.

– Ал маған сіз құпияға толы адам секілдісіз.

– Бастапқыда ғана.

Адам адамға қызық болу үшін ең алдымен түр-тұлғасы, жүріс-тұрысы, киім кию стилі, бәрі-бәрі ерекше болу керек емес пе? Ал менде оның бірі де жоқ. Иекке шығатын қауға сақалдан да, қайырыла өскен қолаң шаштан да жұрдаймын. Жүріс-тұрысым да біреудің назарын аударуы мүмкін дегенге сену тіпті ақылға қонымсыз. Иығын алға салып, сәл бүкірейіңкіреп жүретін адамды көрмеген біреу бар ма?! Үстіне ілген ақ жейде мен ақшыл көк түсті джинсыны кім кимей жүр?! Тіпті ұрлана қарап қойып отыратын қолымда қолсағатым да жоқ.

– Қалай ойлайсыз, тау баласы теңіз қызын түсіне ала ма?

– Аспан жайлы сөйлессе ғана.

– Онда аспан жайлы сөйлесейік.

– Сосын бұлт жайлы.

– Бұлт жайлы?

– Ақерке бұлт жайлы.

– Сізге бір сұрақ қойсам?..

– Қой.

– Бұлт – теңіздің баласы дегенге сенесіз бе?

– Сенемін.

– Ал тау ше?

– Қара жердің баласы.

– Шынымен де… Былтыр Алматыға барғанда Алатауды бірінші рет көрдім. Сұлу әрі үрейлі. Қайда барсаң да соңыңнан қалмай еріп жүретіндей көрінді маған.

– Рас айтасың.

– Тауға жиі қарайсыз ба?

– Үш уақыт.

– Сонда қалай?

– Таңда, кеште, түнде.

– Неге таңда?

– Күн Қарабастың желкесінен көтеріледі.

– Қарабас сіз өскен өлкенің тауы ғой?

– Иә.

– Онда, неге кеште қарайтыныңызды айтыңыз.

 – Күн Қарабаспен қимай қоштасады.

– Ал түнде?

– Қараңғыдағы Қарабас сұлбасы көңіліңе үрей ұялатады.

– Дәл теңіз сияқты…

– Солай ма?

– Иә, бірақ теңіз түнде толқынымен үн қатады.

– Тау үнсіздігімен.

– Сонда қалай?

– Таудың үнсіздігі қатты, тыныштығы шулы болады.

– Қызық, осыған дейін естімеген дүниелерді айтып жатырсыз.

– Мен тек көргенімді айттым.

– Ал қазір?

– Ау?

– Сонда қазір қайда қарайсыз? Астанада тау жоқ қой.

– Бұлтқа қараймын.

– Неге бұлтқа?

– «Астанада таулар жоқ,

тау сияқты бұлттар бар…»

Маған мейірлене қарап, жүзінде күлкі ойнады. Шамасы тапқырлығыма тамсанып отыр, алайда бұл өлең жолдарының ақын Ерлан Жүніске тиесілі екенін ол қайдан білсін…

• Балмұздақ жейсіз бе?
• Дәл қазір ме?
• Иә.
• Білмеймін.
• Қолшатырыңыздың өтеуі болсын.

– Онда балын қазір жейін, мұздағын жылынған соң… – Ол менің бұл сөзіме риясыз күлді. Күлкісінде сыңғыр барын аңғардым.

• Жейсіз ғой?
• Жейік.

– Мен келгенше ешқайда кетіп қалмаңыз, – деді де ол әуежайдың бірінші қабатындағы дүңгіршектердің біріне беттеді. Көкшіл жібек көйлегінің етегі желбіреп барады. Сәт сайын ұзай түскенде көргенім: жіңішке балтыры мен сакура ағашының бүр жарған гүлдері…

Осыдан бірер жыл бұрын сакура тек жапон жерінде кездесетін экзотикалық ағаш деп ойлайтынмын. Кейін келе шие ағашы Тынық мұхиттағы Хоккайдо, Хансю, Сикоку аралдарында орналасқан Шығыс Азия халықтарының жиі қолданатын жергілікті атауы екенін білгенде біраз уақыт таңданысымды жасыра алмағаным әлі есімде.

      – «Тіркеу он минуттан кейін» дейді. – Балмұздақ ұстаған ақ білегі көзге жылы ұшырап жақындай түсті.

• Мынау сізге! – Күлімдей ұсынды.
• Анау ше?
• Бұл құлпынай дәмімен.
• Бола берсін.
• Қызғылт түсті ғой, ұялмайсыз ба?
• Кімнен? Әлде бергің келмей тұр ма?
• Жоқ, алыңыз.

Құлпынай түсті балмұздақ қолға тиісімен таңдауыма өкіндім. Әлгінде ғана ақ пен қарадан өзге реңге жұғымым жоғын жасыру үшін ойға алған бұл тірлігім тым сәтсіз болған секілді. Ал енді құмарлана жей алмай отырған түрім мынау. Ол менен көз алмай қарап отыр.

– Бұрын тауға шыққанда, тау бүлдіргенін құмарта жейтінмін. – Мұным енді ақталу.

– Мен де жақсы көремін. Айтпақшы, Алматыдан не күтіп отырсыз? Алма емес пе?

• Жоқ, ағам жіберген құжаттарды.
• Мен алма екен десем.
• Біз жақтың алмалары күзге қарай піседі.
• Онда күзді күтем.

«Онда күзді күтем…». Күзге дейін кім бар, кім жоқ. Бар болған күннің өзінде ой өзгереді емес пе?! Ой ғана емес, өзің де өзгересің ғой? Осыдан бірнеше апта бұрын аңдаусызда айтылған сөз, жасалған шалыс қимыл, мазалаған мәселелер өз шешімін тапқанда тек қана езу тартып еске алатын болмашы естеліктерге айналатынын қалай естен шығаруға болады?!

• Мен жүрейін, тіркеу басталатын уақыт болды.
• Иә, кешігіп қалма.
• Бәрі үшін рақмет сізге. – Чемоданын қолына алып, қимастықпен қарады.
• Саған да.
• Көріскенше…

 

***4***

Түн қоюлана үйге оралдым. Ақ ұлпа қардың сықырлаған дыбысымен. Үнсіздікке орана жазу үстеліне отырдым. Терезе алдындағы сырланған үстелге… Көшкен бұлттың соңында қалып қойған ай сәулесі шіркеу мұнарасына шағылыса алмай, тереземнен ұрлана қарап тұр. Қателесіппін, сол күні ай туыпты.

Көзімді жұмдым. Кірпіктерім жеңіл айқасты. Оны көрдім. Өңіріне ұшқындай түскен ақ қар, қолындағы шағындау қалта кітап, автобус терезесінің арғы жағындағы кешкі қаланың түрлі-түсті бояулары, ән салған сыған баласы, көзілдірік астынан мөлдіреген қос жанар, сыйланған алма, алқымнан алған ар, талдырмаш мойынға үш қайыра ораған палантин, қар сүзген жанарлар, орман жаңғағы қосылған латте мен жүзім аралас қаймақ, үнсіздік – бәрі-бәрі көз алдымнан жіпке тізгендей өтіп жатты. Тек сөз жоқ. Мүлгіген тыныштық. Сыртқы әлеммен қоса ішкі әлемімде де.

Тыныс. Терең тыныс. Баяу тыныс. Баяу көрініс. Сол көріністердің тіпті де баяу өткенін қалаған мен. Әр сәтті, әр қимылды, әр бояуды сезінгісі келген мен. Сезіндіргісі келген жүрек.

Ырғақ. Әріптер ырғағы. Сөздер ырғағы. Сөйлемдер ырғағы. Мәтін. Бұрын соңды мен жазып көрмеген мәтін. Бұрын соңды қолданып көрмеген форма. Бұрын соңды жазып көрмеген стиль. Еркімнен тыс. Біреу сыбырлап тұрғандай. Сол біреу қолымды өзіне тартып, қозғағандай…

Ақ қағаз. Ақ қалам. Көк сия. Көшкен бұлттай. Ұшқан құстай. Толқыған теңіздей. Тебіреніс. Толғаныс. Нүкте. Сарқылған сия. Сарқылған түннің бояуы. Сарқылған мен. Көшкен бұлт. Тарқаған жұлдыз. Туған Шолпан. Сабылған ой. Алай-дүлей сезім.  Дәл солай қанша отырғанымды кім білсін…

…үстел басынан мең-зең күйде ояндым. Оятқан шіркеу қоңырауының үні. Жез қоңырауының үні. Шамасы уақыт түске таяған он бірдің кезі. Қабырға сағатының қысқа тілі – төртті, ұзын тілі – жетіні көрсетіп тұр. Қызыл тілі – екінің тұсында қимылсыз. Сағаттың қаншада тоқтағаны белгілі болса да, қашан тоқтағаны мәлімсіз. Тек қабырға сағаты ғана емес, айналадағы біраз дүние тоқтап қалған: жауған қар, көшкен бұлт, тербелген ағаш бұтағы. Қимыл үстінде тек жолдың арғы бетіндегі шіркеу қоңырауы және қоңырау соққан шіркеу қызметшісі.

Үстел үстінде – қолжазба. Тақырыбы – Түн. Алғашқы жолына да «Түн» деп түртіппін. Одан әрі оқымадым. Орындықтан баяу көтеріліп, құрысқан мойнымның етін ептеп жаздым да, еш ойсыз жуынатын бөлмені артқа тастап, ас бөлмеге кірдім. Иістенген тісім мен көзімнің былшығын тазалар алдына шәйнекті тоққа қою – үйреншікті  әдетім. Тым ерте оянсам да, өте кеш тұрсам да, уәделескен уақыттан кешігіп бара жатсам да, бұл әдетіме ешқашан сатқындық жасаған емеспін. Жасаған болсам да ол күн есімде жоқ.

Үстел басында үй иесінің қызы парсының ұсқынсыз тарғыл мысығын  жартылай жалаң санына қондырып алып, круассанмен буын будақтата шай ішіп отыр. Мен оны көргенде бірер секунд дағдарып қалдым да, артынша елемегендей кейіп танытып, қысқа толқынды пештен жоғары орналасқан сөре ішін ақтара бастадым.

– Қайырлы таң! – Мысық пырылына ұйқылы ояу дауысы қосылды. Жауапсыз іздеуді жалғастыра бердім. – Амандасудан қалыпсың ғой?

• Қайырлы таң!
• Кисам менің! – Шамасы бұл сөзді мысығына айтты.

Іздегенім табылар емес. Ұнтақталған қара бұрыш пен түрлі дәмдеуіштер арасын жанарым мен саусақтарым тінтіп жүр.

• Не іздедің?
• Осы жерге көк шай қалдырған сияқты едім…
• «Tess» пе?
• Иә, «Lime». – Сол сәтте оған жүзімді бұрдым.
• Кеше қыздар келген. Түбінде ғана қалыпты. Тауысып тастадық. – Өз кінәсін сезінгендей ұсқынсыз тарғыл мысығын жерге түсіріп жіберіп, сандарын жалтырата түсті.
• Түсінікті, – кері бұрылып, мысықтың соңынан ілестім.
• Отырып шай ішсеңші, – дауысында үміт басым.
• Тек қара шай емес, – жүріп бара жатып жауап қаттым.
• Мама бүгін Алматыға кетті, үйде екеуміз ғана.

– Мысығыңды қосуды ұмытпа, – дедім де жуынатын бөлме есігін ішінен тарс жаптым.

Айғыз айна алдында: біреуі емдік қасиетке ие екі түрлі тіс пастасы, екі түстегі тіс щеткасы, сарқылуға тым жақын иіс сабын, таңбасы кетіп үлгермеген жетпіс екі пайыздық кір сабын, бет тазалайтын кокос аралас скраб, қолданылмағанына айға жуықтаған жұмсақ төсеніш, шаш күтіміне арналған түйеошаған майы мен төртінші фиксациядағы лак, қоңырқай тартқан лимон, сосын ұйқыдан оянғандағы ұсқынсыз бейнем.

***5***

Ақгүл теңізге ұшып кеткеннен кейін біртүрлі күй кештім. Бұл қалада жалғыз қалғандай беймаза күй. Алғаш осы сезімді осыдан төрт жыл бұрын әкем оқуға алып келіп, бірнеше күннен кейін елге қайтқанда сезінгенмін. Сонда күзбен қатар құлазығаным, орталық саябақта сереуендеген адамдардың ортасында өзімді жатсынғаным, жалғыздығымды жасыру үшін «Grand Alatau» тұрғын үй кешенінің астындағы дүкеннен өмірімде алғаш рет бір қорап шылым сатып алып, түтініне қақалғаным есіме түсті. Ал бүгін сол сезім мені қайта құшағына алғандай. Батып бара жатқан күн де дәл сол күнгідей бұлт арасынан қызарып тұр. Сол алғашқы жалғыздық күйін қайта бастан өткеру үшін әуежайдан қайтар жолда Есіл жаққа бет алып, «Grand Alatau» тұрғын үй кешенінің астындағы дүкенге кірдім. Кірдім де, өмірімде екінші рет бір қорап шылым сатып алдым. Күнделікті шекпегеннің кесірінен біраз жер ұзап барып, тұтататын оттық үшін қайта оралдым. Көп ұзамай тұтаттым. Демімді ішке тарттым. Деммен бірге жалғыздығымды да. Бірақ, бұл жолы қақалмадым. Емтихан кезінде шаршағанды басу үшін, ойыңды жинақтау үшін, оқығаныңды сіңіру үшін бірнеше рет шылымнан байқап көрген едім, қақалмадым. Мүмкін жалғыздық күйін бұған дейін татып көргендіктен қақалмадым. Жеңіл бас айналу, тізедегі діріл, шайқалақтап барып түзелген қадамдар.

«Толқын қарап жағада отырғанда алыстағы кемелердің сұлбасын көріп, шағалалардың шуылын есту…». Өмірімде көрмеген теңізге неліктен соншалықты ғашықпын? Сәл ойға шомсам болды, көз алдыма желкенді қайықтар мен түтіні будақтаған кемелердің сұлбасы келетіні несі? Мен үшін тау мен аспанның түйісу нүктесі – ғаламдағы ең ғажап көрініс. Ал сол көрініс теңіз бен аспанның түйісу нүктесіндегі сұлулыққа жете ме екен?

Теңізді аңсаған күймен жай басып, Есілдің жағасына келдім. Есіліп жатқан баяу әрі ерке ағыс. Жағалау жиегіндегі түрлі-түсті шамдар жарығы мен сөгілген бұлттардың сұрғылт сұлбасы су бетінде қалықып жүр. Шағалалар үні де. Көпір үстіндегі жүргіншілердің кескіні де су бетінен көрініс табуда. Кенет сол кескіндер ішінен қимылсыз бейне гитарада Батырхан Шүкеновтың «Дождь» әнін ұзағырақ ойнап барып бастады.

Весь день льет дождь, барабанит по стеклам,

Стекает по крышам, бежит по земле.

Усталое небо дождём  изливает,

На слабые плечи небесную грусть…

 

Дождь бьёт по стеклам, стекает по крышам,

И каждая капля – о ком-то слеза…

Весь день льёт дождь, и сквозь хмурое небо

Задумчивый кто-то глядит на меня.

Глядит на меня…

Глядит на меня…

***6***

Таң ата тиылған қар, кеш бата қайта жауа бастады. Айнала аспаннан үлбірей үзіліп түсіп жатқан ақ қар. Алтын түстес шіркеу мұнарасын да ақ түске бояған. Үстімдегі күртемнің иық тұсын да. Кешегі аялдамаға асыға қадам басып келемін. Мені біреу күтіп тұрғандай. Мені біреу күтіп алардай. Әр басқан қадамым сайын бәтеңкемнің табанына жаншылған қар сықырлап, сынып дыбыс шығарып қалып жатыр.  Қолтығыма қыстырғаным – қолжазба, қалтамда – қызыл алма.

Қыстың жайлы кештерінің бірі болса да, аялдамадағы адамдар мен арлы-берлі сабылған автобустардың қарасы сирек. Қолтығыма қолжазбаны қыстырған қалпы аялдамада біраз отырдым. Жолдың арғы бетінде жүріп бара жатқан адамдардың қимыл-қозғалысына, көліктердің маркасына, дүкендер мен дәріханалардың жарық шамдарына есепсіз үңіле қарадым. Мен үшін әлдеқашан маңызын жоғалтқан жайттарды да бірнеше қайтара еске алдым.   Біраз уақыттан кейін оң қапталымдағы жарнама парақшаларына жанарым еріксіз ілінді: студенттерге арналған ыңғайлы кестедегі жұмыс, жоғалған итін тауып берген адамға тағайындалған сыйақы, отандық жұлдыздардың қатысуымен өтетен КонгрессХоллдағы концерт. Сәлден кейін аялдамаға отыз бірінші автобус асыға жетті. Ішінен көзілдірікті қызды іздедім. Іздедім, бірақ ол көрінбеді. Орнына: ақтаңдақты қара қызды көзім шалды. Араға күн салмай жатып жүздесуіміздің мүмкіндігі шектеулі екенін білсем де, «оны көріп қалармын» деген бір үміт. Бір ғана үміт. Басқа ештеңе…

Одан кейін келіп жеткен автобустардан: токсикалық сезімге ерік берген ғашықтарды, аккордеон асынған музыкантты, шаңғы ұстаған кәрісті, мылқаулар тілінде саусақ қимылдатып, өзіне не керегін кондукторға жеткізе алмай тұрған толық сары әйелді кездестірдім. Ал көзілдірікті қыз жоқ. Автобус іші мен көз алдымда жоқ. Тек жымия, терезе тұсында кітап оқып отырған бейнесі ғана сана түкпірінде.

Дәл солай, соңғы автобус жарнама парақшалары жапсырылған аялдаманы аманаттап өткен сәтте, қолжазбаны қолтықтап, еңсем түсіп үйге оралдым. Жаурап оралдым. Құлықсыз оралдым. Есіктен кірген бойда басына сүлгісін ораған үй иесінің қызы:

– Кештетіп қайдан келдің? – деді бөлмесінің керегесіне сол иығын сүйей, балан үйрегінің тырнағын асқан кірпияздықпен егеп.

– Қызыма барып келдім, – көптен бері менде көңілі бар екенін біле тұра, өзімнен жеріндіргім келді. Жеріндіре алатыныма сенімсіз болсам да.

• Ренжісіп қалдыңдар ма, көңілсізсің ғой?

– Солай сияқты, – қолжазбаны көрсеткім келмегендіктен көпсөзділікке салынбай аяқ киімімді есік ауызына шешіп, бөлмеме беттедім.

• Тұмар?
• Ау?
• Алма қалды ма?
• Қалды, – қысқа жауап қайырдым.
• Алсам бола ма?
• Кіріп ал, – артымнан еріп, бөлмеге кірді. Бүгіндікке нешінші мәрте екені тек өзіне аян.
• Қайда тұр?
• Төсектің астында, – қолмен көрсетуге ерінгендей, иегіммен нұсқадым. Ол еңкейіңкіреп, төсек астына иіле түскенде сарғыш түкті халатының астынан дөңгеленген бөксесі мен ақ балтыры көзге оттай басылды. Үстінен сусабынның хош иісі аңқиды…

***7***

Көктемнің соңы, бөрте гүлдер бүр жарған шақта университет алдындағы ішіне жарытып күн түспейтін жатақхана жертөлесіндегі дәмханадан түстенуді ұйғардым. Бұл дәмхана көбіне жүрек жалғайтын жерден гөрі түнгі отырыстан кейін ауырған бас пен құрысқан денені жазу үшін сорпа ішетін орынға көбірек ұқсайды: күңгірт дәліз, сыры кеткен төбе, көк шалған терезе жиегі. Сосын: сабы майысқан қасық пен шеті кетілген кесе.

Екі-үш баспалдақ төмен түсіп, ішке ендім. Мұнда да алакөлеңке, сығырайған аспалы шамдар жарығы. Көлеңкелер саны келушілерден басым. Бір даяшының өзінде төрт көлеңке. Жақтаудағы тізілген бөтелкелерде қостан. Өзімнің көріп тұрғаным – жалғыз. Оның өзі бойымнан едәуір ұзын. Сол ұзынды алға салып басқан қадам соңы дәмхана түбіндегі қарсысы бос екі адамдық үстелге тірелді. Үстел басында шанышқысына ілінген кеспені шайнап біреу отыр. Төбе шашының селдір тартқанына қарамастан өңі біз шамалас. Иек тұсынан төмен, мойынының ішіне қарай созылған Чили картасына ұқсас қалы бар.

• Отыруға бола ма? – Иесіз тұрған орындықты нұсқадым.

– Отыр, – шанышқысына ілінген кезекті кеспені шайнауын жалғастыруда. Төбеден төнген әлсіз жарық көмейінің қимылын көрсетіп қояды.

Немқұрайлық жайлаған үстел бетінде көлденең жатқан мәзірді алдыма тартып, тізімге көз тастадым. «Фан» жалғауы жалғанған тағам атаулары бірде «Ру», бірде «Джи» болып өзгергере келе тәмәмдалды. Ал сусындар тізімін қарағанымда тек түстері елестеді. Кейде осылай дәмханаға бас сұққанда, біраз уақыт бұрын ұнатып жеген асыңның атын оқығаныңда тіл ұшына дәмі келетіні бар. Тіпті иіске айналуы мүмкін. Алайда осы жолы алдымдағы мәзірдің түрлерімен мені ештеңе байланыстыра алмады.

• Тапсырыс беруге дайынсыз ба? – Алжапқышына дақ жұққан даяшы жаныма таяу келді.
• Әлі емес, сәлден кейін. – Таңдауым фан және ру жалғауларының арасында жүр.
• Таңдау жасаған соң шақырарсыз, – деді де ол үстел үстіне түскен көлеңкесі қабырға бойлап ұзай береді.

Мәзірді қайта көзбен сүзіп шықтым. Не қалайтынымды өзім де білмеймін.  Не үшін мұнда келгенімді де ұмыта бастағандаймын.

– Таңдай алмай отырсың ба? – Тілінің ұшын тістерінің арасына жүгірте сұрады.

– Солай секілді, – мәзірді қайта қолыма алдым. Тездетіп таңдау жасауға асыққан адамдай саусақ ұшын тізім соңына апардым.

– Онда іске сәт, – миығынан күлді де, шанышқысына қайта кеспе орады. Ал менің бас бармағым жоғары өрлеп барады. Қарсымдағы бейтаныс адамға таңдауым үшін таба болғаныма іштей шамданып, даяшыны шақырмаққа қол көтердім.

– Не таңдасаң да, бұқтырылған сиыр еті кеспесіне жетпейді, – бірақ менің ойымдағы таңдау мүлде басқа еді.

–  Бірінші рет жеуің бе?

– Жоқ, санамадым, бірақ бірінші рет емес, – мен іздеген көлеңке біз отырған тұсқа жақындар емес. – Санжар!

– Тұмар. – Шұңғыл табаққа қолымыздың көлеңкесі түсті. Бірлі жарым сорпа ішіндегі кеспелерге де.

– Мында оқисың ба? – Жертөле терезесінен маңдайшасының шеті көрінген университетті нұсқады.

• Сонда.
• Жұмыс істеп жүрген шығарсың?
• Әзірге жоқ. – Осы сөзді алдыңғы сөзден де ақырын айттым.

– Неге? – Бұл маған соңғы уақыттарда жиі қойылатын сұрақ. Негізі жасыма сәйкес, бірақ мен үшін өте ыңғайсыз сұрақ.

• Оқуға сәйкес жұмыс таппай жүрмін.
• Моргте істегің келе ме?
• Моргте? – Денем түршігіп кетті. – Қалай болар екен…
• Мә, біраз ойланып, бір шешімге келген соң хабарласарсың, – төс қалтасынан бір бума визитка алып шығып, біреуін алдыма қойды. – Астыңғысы – менің нөмірім.

 

Шынтуров Эгор Салимович

Жерлеу агенттігі

• Мәйітті мұздатқышта сақтау
• Бальзамация
• Жерлеу рәсімін ұйымдастыру

8– 775– 205– 09– 08

8– 775– 205– 09– 05

***8***

         Келесі күні тағы да қолжазбаны қолтығыма қысып, аялдамаға келдім. Жасқаншақтау, жабырқау көңілмен. Қалтамда қызыл алма. Тек кешегідей иығыма қонақтап жатқан ақ қар жоқ. Таңнан бері сап тиылған. Шіркеу мұнарасы да өз түсіне боялып үлгерген. Адамның кірбің түскен көңіліндей былғанған көше жатыр. Аяққа тапталған күнәсіз көше. Тапталған күнәсіз ақ қар. Сан тарау жолға бастайтын аядай көшенің ақ қары. Арлы-берлі сабылысқан автобустар түрлі тағдыр иелерін тиеп алып, сәт сайын көзден ұзап барады. Тек  көзілдірікті қызсыз…

         Тағы да мен үшін аса бір маңызды емес дүниелерге алданған біршама уақыттан кейін жанарыма оң қапталымдағы жарнама парақтары ілінді. Кешегіге қарағанда өзгешелік бар секілді. Студенттерге арналған ыңғайлы жұмыс кестесінің бірнеше нөмірі жазылған бөлігі жұлынған, жоғалған итін тауып берген адамға тағайындалған сыйақы сол қалпында, Конгресс Холлда  өтетін  концертке қатысатын жұлдыздардың бетіне көзілдірік және мұрт салыныпты.

         Аялдамадағы адамдардың қарасы кешегіге қарағанда көп болғанымен, көше шамдарының жарығынан, қар мен қардың еріген тамшыларынан, қала берді жанымдағы адамдардың жүзінен ерекшелік іздемедім. Іздейтін де құлқым болмады. Керісінше менен іздегенін қаладым. Келбетімнен даралық таппайтынын білсем де, «қолтығына қыстырғаны не екен?» деп, ең болмағанда бір мәрте үңілсе дедім. Қайдам бірақ… Қолжазба түгілі адам сүйегі болса да назарын бұрар ешкім жоқ.

         Анатомия курсын өтіп жүргенімізде сүйек жаттататын. Кеш түсе студенттік билетіңді ұстап, сүйекханаға барасың да, қандай сүйек, қанша сүйек керектігін жаздыртып, үйге оқуға аласың. Адамның бас сүйегі, мойын омыртқасы, қабырғалары, жіліктері, қала берді саусақ сүйектеріне дейін бір сөмкенің ішінде. Бастапқыда сүйектерді арқалап келе жатып, тәртіп сақшыларының көліктерін көргенде бойымды үрей билейтін. Аяқ асты «сөмкеңді аш» деп қалса, не дерімді білмеймін. Кейін сенімділік пайда болды, себебі сенде ешкімнің шаруасы жоқ. Сөмке толы сүйекті алып үйге келесің. Онда да бейғамдық. Түн ортасында сабақ оқып отырғанда, пәтер иесінің есіктен сығалағандағы мақсаты: «Жарықты қосып ұйықтап қалды ма?» деген алаң ғана. Үстел үстінде шашылып жатқан неғылған сүйек, кімнің сүйегі – маңызды емес. Маңыздысы – жарыққа кетіп жатқан ақша.

         Аялдамада ұзақ күтсем де, көзілдірікті қызды бүгін де жолықтыра алмағаныма жабырқап, үйге қайтып келемін. Баяу әрі мағынасыз жүріспен. Қас қарайғанша көкөніс сататын дүкен сатушысының да, көлік жөндеу орталығының алдында сыра сіміріп тұрған қаңғыбастың да, бұрылыстағы дәмханада сорпа ішіп отырған мұртты еркектің де  әр қимылында мағына бар секілді. Қала берді, түнгі қала көшелеріне жарық шашқан шамдар мен ағаш бұтақтарына ілінген қарда да мән бар. Ал менікі – мағынасыз, мәнсіз сенделу…

         Үйге жете бере, төртінші қабаттан жанып тұрған ас бөлменің жарығы мен бірінші қабаттағы пердесі түрілмеген жас келіншектің жатын бөлмесін көзім шалып қалды. Бірдеңеден қалып қоярдай асығыс, бетіне опа, ерініне далап жағып,  жарықты сөндірді. Сәлден кейін құлыпталған есік дыбысы, екі-үш саты төмен түскен өкше тықылы, сәлемдескен нәзік дауысы естілді. Ізін ала қараңғы дәліз сатыларын таптаған сол баяғы мағынасыз, мәнсіз менің қадамдарым…

         Үйге кірген бойда ешқайда бұрылмастан, қолжазбаны жасырмастан, күртешемді шешпестен, ас бөлмеде ұсқынсыз мысығын жартылай жалаңаш санына қондырып, үстел басында біреумен телефон арқылы тілдесіп отырған пәтер иесінің қызына қарсы жайғастым. Ол менімен езу тарта бас изей амандасты да:

• Саған қайта хабарласам, – деп тұтқаны дереу қойды.

      – Неге асықтың? – Үстел үстіндегі грек жаңғағын балға матырып, ауызыма салдым.

• Асықпадым.

      – Айтар сөзін аяқтатпаған сияқтысың. – Бал аралас жаңғақ сұрғылт өміріме өзгеше түстер сыйлай бастады.

• Жоқ, әңгімеміз таусыла бастаған.
• Жігітің бе?
• Солай дейік. – Менің жүзімнен бірдеңе аңғарғысы келгендей үңіле қарады.
• Дұрыс екен. – Сөйлеген сайын тілімнің ұшындағы бал дәмі тарқап, жаңғақ бедерлері сезілуде.
• Қызғанып қалдың ба? – Көздері ойнап, жүзі жадырап сала берді.
• Жоға. – Жаңғақтың да өзіндік дәмін сезіндім.
• Қайдам, көңілің түсіп кетті ғой.
• Саған қатысы жоқ. Темекің бар ма?
• Бар. – Мұздатқыш үстіндегі майлықтар арасына жасырған шылым қорабын алып шықты. Тез әрі жеңіл шегілетін жіңішке шылым.
• Шынымен сұрап тұрсың ба?
• Шынымен.
• Мә. – Қорап толы шылымды маған ұстатты.
• Сен ше?
• Киініп шығам, бара бер.

         Тұтанбаған темекіні аузыма, қолжазбаны қолтығыма қыстырып, самалдықта біраз тұрдым. Дала салқын. Оның үстіне төртінші қабаттың ауасы. Өмірімнің түрлі-түсті реңі сұрқайлана бастаған. Сәлден кейін ол өзінің күзен жағалы қара күртесіне оранып шығып, екеумізге шылым тұтатты. Маған сол сәтте темекі түтіні көшедегі көліктер түтініне ұласып, ауаны ластап жатқандай көрінді. Өзім де ластанып кеткендей күй кештім.

      – Иә? – Шылымын саусағына қыстырған қалпы арқасын самалдық жиегіне тірей, маған қарады.

– Не «иә»? – Ас бөлмеден түскен жарық оның күзен жағалы қара күртесінің етегіне жасырына алмаған жалаң санына түсуде. Жағаласа менің жанарым да.

– Бірдеңе айтқың келе ме? – Ауа лебінен шылымымыз шоқтана түсті.

• Ештеңе айтқым келмейді. – Қолымдағы темекі қорабын өзіне қайтарып бердім.
• Ойланатын уақыт берейін бе?
• Керек емес.
• Окей. – Ұялы телефонын қолына алып, жиі тыңдайтын «Raign – Knocking on heaven doors» әнін қосты.

Mama take this badge from me

I can’t use it anymore

         Ол мені осы әнмен тартатын. Өзі емес әрине, сапалы әнге деген талғамы. Осыған дейін әйел баласы орындайтын әндерді тыңдай алмасам да, бірер ай бұрын ас бөлмеде екеуміз шай ішіп отырғанда тыңдаған бұл әнге ғашық екенімді жасыра алмаймын. Әсіресе аспан қақпасын тынымсыз мазалайтын қайырмасын.

• Бір естігеннен әнге ғашық болуға бола ма? – Осы бір сезімге толы күйді одан әрі жалғағым келді, бірақ не үшін екенін өзім де білмеймін.
• Қалай?
• Әнге бір естігеннен ғашық болуға бола ма?
• Әнге тек солай ғана ғашық бола аласың. – Бұл жауапты айтарда мен тұрған тұсқа бұрылып та қарамады. Көңілінің пәс екенін жүзіне түскен ұялы телефонының жарығынан аңғардым.
• Ал адамға?
• Адамға да… – Экранының жарығы сөнді.
• Қыздар да ма?
• Иә!
• Ал маған қыздар тек жүре келе ғашық болатын секілді.
• Оны саған кім айтып жүр?
• Өзім.
• Өзім. – Мырс етті.

         Әңгімені одан әрі жалғастырғысы келгендей күзен жағалы қара күртесінің қалтасынан шылым қорабын алып шығып, бір талын маған ұсынды. Ал мен күлімдей бас тарттым.

***9***

         Сол жылдың жазында елге қайтпай, астанада қалдым. Қалғым келгесін емес, өзім қатарлы жігіттермен бірге жұмыс жасау үшін. Кейінгі кездері жиырма екі жасыма дейін үйден ақша сұрайтыныма іштей қысылып, осы шешімге келген болатынмын. Әрі ол шешімімді әкем қолдаған соң, қалмасқа амал қалмады.

Бүгін әуежайдағы алғашқы таныстығымыздан кейін Ақгүлдің теңізге ұшып кеткеніне тұп-тура бір апта болды. Менің елге бармағаныма бес ай, жиырма бір күн. Әкеме жұмысқа кірдім деп алып, жұмыссыз ой құшағында жатқаныма тоғыз күн. Жастығымның астындағы «Бойня №5» оқылмай жатқанынына қанша күн болғанын кім білсін. Ғаламтордан Ақгүлдің әлеуметтік желіге тіркелген парақшасын қанша іздегеніммен, ол ісімнен ештеңе өнбеді. Хабарландырулардан көңілге қонымды жұмыс шықпады. Шыққан күннің өзінде тіл кедергі. Тіл кедергі болмаған сәттерде – шеберлік.  Шеберлік кедергі болмаған кездері – жалақы. Осылай ас бөлме мен жатын бөлменің арасында бірдеңелерді тіске басу үшін сабылғаным болмаса, жата-жата жалықтым.  Жалыққаным соншалық – заманауи кәріс үлеспелі фильмдерін қарадым, жұлдыз жорамал оқып, айналамдағы адамдар жайлы сырттай ой қалыптастырдым, Ванганың осы жылға айтқан болжамдарымен таныстым, қала берді жыл сайын химиялық тазалауға беретін қыстық күртемді көбігін шығара өзім жудым. Сосын суын сорғалата самалдыққа жайдым. Әрі оған кептерлер саңғытып кетпес үшін терезе алдында күзеттім. Терезеге телміре отырып, ауладағы әткеншек құрастырушылардың, тапсырыс жеткізуге келген курьерлердің, бұрыштағы ірімшік-құрт сататын әженің тірлігіне қызыға қарадым. Ал менікі – құр жатыс. Артынша университетке қарсы беттегі дәмхана ішінде Санжар ұстатқан«визитка» есіме түсті. Бірден іздеуге көштім. Жалға алған бөлмеде қайбір жетіскен жиһаз болсын. Бір төсек, бір шкаф, бір кілем, бір қабырға сағаты, бір перде, бір үстел. Ол үстелге өзімше «жазу үстелі» деп ат беріп қойғаным болмаса, арасында тамағымды сонда отырып жеймін, оқуымды сонда отырып оқимын. Іздегенім соңғысының медициналық кітаптар толы екінші тартпасынан табылды. Ойымды жинақтап хабарластым. Қажет ақпарат алмастық. Артынша кездесу белгіленді.

Мәйітхананың айналасында терек көп болғандықтан, ауланың қуыс-қуысы мамыққа толған. Бұл мамық маусым, шілде айларында мәйітхана төңірегінде ғана емес, астананың барлық жерінде кездеседі. Қысты күні жауған ақ қардай, теректерден баяу әрі  ырғала құйылып жейдеңнің жағасы мен ақ түспеген самайыңа қонып, есіңді алады. Уәделескен уақыттан кешігіп келе жатқанымды мәйітхана алдында мамық өртеп отырған Санжардың қимылынан аңғардым. Бұл оғаш қимыл менің таныстарымның біразына тән. Шылым шегетіндердің көбі ұстаздардан ала алмаған өшін жазғы емтихан кезінде осы мамықтан алатын.

Аман сәлемнен кейін ол мені мәйітхананың салқын әрі үрейлі дәлізімен ерте жүріп, директордың кабинетіне алып келді. Кабинет деген аты болмаса, аты-жөні жазылған тақтайша, мемлекеттік рәміздер, тіпті былғарыдан қапталған кресло атымен жоқ. Тоқсаныншы жылдардың басында шығып, «өшіріп/қосатын» түймесінің өңі кеткен «LG» теледидар, қос жаңғыртқышына жалаңаш сылқымдардың суреттері жапсырылған қара «Panasonic» магнитофон, тігінен қабырғаға тірей орналасып барқытпен қапталған ағаш табыт, түссіз сұйықтықтарға толтырылған бірнеше канистр, әйнегі шытынаған үстел бетінде қан дақтары қатқан корнцанг пен темір төсек қана. Айтылмай қалып кеткен ағаш орындық үстінде сарғыш самай шашын өсіріп, онысын төбесіне қайыра тараған біреу отыр. Қолында екі жұтым сыра бөтелкесі.

• Танысып қой, біздің директорымыз – Эгор Салимович! – Бөлменің әлсіз жарығы селдіреген шашатарының арасына сәулесін барынша түсіріп тұр. Әкемнің атын қоспай өз есімімді атадым.
• Очень приятно! – Сырт келбеті – славяндық, өңі бізге қарағанда едәуір ересек көрінеді. Жасыл көздері мен жұқа қастарының арасына көлденең әжім түскен. Маңдайындағы әжімі алдындағысына қарағанда білінер-білінбес қиғаш. Үстіндегі жағалы жасыл жейдесінен жұқа тұрқын, әлсіз бұлшық еттерін оңай байқауға болады.
• Взаимно. – Өмірімде алғаш рет сан естіген сөзімді қолдануға тура келді.
• Тебе на каком языке удобно общаться? – Түрімнің балаңдығынан ба, әлде жүзі мен дене бітіміне ұзағырақ қарап қалғаныма бола ма – бұл жолы дауысын барынша көтере түсті.
• Қазақша. – Жанарымды төмен салдым.
• Онда қазақша сөйлесейік, – аузынан шыққан қазақша сөздерді қабылдай алмай қалдым. – Бұрын қайда істедің?
• Біраз уақыт ресторандарда даяшылық қызмет атқарғаным болмаса, ешқайда тұрақты жұмыс істемегенмін.
• Бұл қалай болар екен… – «Маған кімді алып келгенсің?» дегендей жанымдағы Санжарға сұраулы жүзбен қарады.
• Еш жерде істемесе де, студент-медик. Тез үйреніп кетеді. – Өз сөзіне Санжардың өзі күдіктеніп қалғандай дауысы сенімсіз шықты. Мәйітхана дәлізінде өзімді қалай ұстауым керегін түсіндіргенде арлы-берлі сермеген қос қолын сұр габардин шалбарының қалтасына сүңгітіп жіберді де, бөлме ішіндегі аура қайта қалпына келгенше шығармады.
• Иә, айтқансың. – Эгор Салимович отырған орнында терең күрсінді. – Ақшадан қысылып жүрсің бе? – Артынша сыра бөтелкесінің түбін көкке көтере жұтынғанда иек майының арасындағы сызат жазыла түсті.
• Сұраудан қысылып жүрмін.
• Өліктің иісіне шыдай ма екенсің…. – Қолындағы бөтелкесін үстел асына жасырған сәтте шыққан құтылардың дыбысынан бұл оның бүгіндікке тауысқан алғашқы шөлмегі еместігін ұғындым.
• Шыдаймын.
• Онда жүр. – Мәйітхананың түкпіріндегі чандарға толы бір бөлмеге алып келді. Сырттан сәуле түспейтін қараңғы бөлмеге. Жарығы жанбастан бұрын, жалт-жұлт етіп ұзақ ойлана келе іске қосылатын үрейлі бөлмеге. Қабырғаларының бұрыштарында шатырдан аққан жаңбыр суының түрлі кескіндегі сары дақтарын өрмекші торларына ұзақ қарасаң ғана аңғаратын бөлмеге. Чандардың жанындағы әртүрлі формадағы ыдыстарда эмбрионалды кезеңде аналары жасанды жолмен түсік жасатқан  ұрықтар мен тіршілік белгілері білінбестен дүниеге келген генетикалық ақаулықтары бар шақалақтардың денелері жүрегіңе үрей ұялатады. Бір қарағанда мөлдір сұйықтық ішінде көздері шарасынан шығардай болып, сенен көмек сұрап тұрғандай. Қайта айналып қарасаң да дәл солай.  Бөлменің дәл ортасында мәйітті жуындыруға, ағзаларымен эксперменттік жұмыс жүргізуге ыңғайлы сұрғылт темір ота үстелі. Үстінде терісі қоңырқай, бас сүйегі самайының тұсынан қиғаш кесілген, құрсағы жартылай ашық, сәл жоғарыдан үңілсең, бүріскен асқазанынан бастап тік ішегіне дейін көруге болатын мүрде жатыр. Менің бұл бөлмедегі көріністен үрейлене бастағанымды  сезген Санжар:
• Қорықпа, әлі-ақ үйреніп кетесің, – деді де иығымнан ұстап, өзіне жақын тартты.
• Бұның бәрі не үшін?
• Сендер үшін.
• Біз үшін?
• Иә, студенттер үшін.

Университет мәйітханасынан өзге жерде дәл бұндай көрініске куә боламын деп ешқашан ойламаппын. Қайда бара жатқанымды білсем де, мен үшін бұл тосын жайт болды. Бір жағынан жұмыс тапқаныма қуансам, енді бір жағынан мәйіттердің ортасында қалай жүретінімді уайымдадым.

• Ал, мында не бар? – Бұрыштағы өңі сарғыш тартқан мұздатқышты нұсқадым.
• Онда сен қорқатындай ештеңе жоқ. Тек шошқаның терісі, бұқаның жүрегі, жылқының ішек-қарыны
• Олар не үшін?
• Тігуді үйрену үшін. Ертең ешкінің бауыры мен бүйрегі келеді. – Осы уақытқа дейін төрт түліктің өкпе-бауыры қуырдақтан артыққа татымайды десем, қателесіппін. – Сыра бірдеңе ішуші ме едің?
• Ондайға жоқпын. – Он екі жасыма толғанда әкем қыдыруға берген ақшаға саябаққа бармай бір бөтелке сыра мен қытырлақ нан алып көргенім болмаса, ішімдік атаулыға жоқ едім.
• Қалай сонда, мүлде ішпейсің бе? – Мына заманда жиырма екіге келгенімше, ащы суға үйір болмағаныма таң.
• Темекі жағы қалай? – Жоғарыдағы жауабым Эгордың да қызығушылын ойтты.
• Өмірімде бірнеше рет қана көргенім болмаса, әуестенген емеспін.
• Саған мәйітхана жұмысынан басқа да үйрететін зат көп екен. – Іштей қарсылық білдіргендей үнсіз қалдым, – Келмей жатып жаман нәрсе үйретіп жатыр деп ойлама. Мұнда онсыз жұмыс жүрмейді. Істегің келсе, әрине.

***10***

      Үшінші күні де қолжазбаны қолтығыма қыстырып, аялдамаға жеттім. Қалтамда – екі-үш күннен бері жарық көрмеген қызыл алма. Түнгі қала тым тұнжырау. Адамдары да. Бұл сезім менің де кеудемнен орын тепкен. Алғашқы күндегідей емес, көңілім алабұртып тұр.

               Әр автобус ішіне көзілдірікті қыз кездесіп қалатындай жалтақтаймын, алайда оның бүгін де көрінер түрі жоқ. Есесіне: бет терісі күйген әжей, басы маятник тәрізді қозғалған қарт, сақалды ергежейлі назарымды аудартты. Сонда да кездесетінімізге сендім. Сенімім күн өткен сайын әлсірей түссе де, мен үшін беймәлім дүниелер медет болуда. Егер бүгін де кездестіре алмайтын болсам, қолжазбаны қолтықтап Ақгүлге тартпақын. Үш күн, үш түн үнсіз жаттым. Хат алысып, қоңырау да шалмадым. Кофеханадағы түсініспеушіліктің арты меңіреу тыныштыққа ұласқан.

         Автобустар легі саябырси бастағанда, жанарыма ілінер дәнеңе таппай, оң қапталымдағы жарнама парақтарына көз салдым. Студенттерге арналған ыңғайлы жұмыс кестесінің нөмірлері жазылған тұсы түгелдей жұлынған, жоғалған итін тауып берген адамға тағайындалған сыйақы сол қалпында, Конгресс Холлда  өтетін концертке қатысатын жұлдыздар суреті қайта жаңартылған. Күн сайын айналадағы болып жатқан дүниелердің бәрі өзгерісте, тек жоғалған итін іздеген белгісіз адам мен менің түсініксіз өмірім ғана өзгеріссіз.

         Аялдамаға кезекті автобус үздіге жеткенде үмітім сөніп, еріксіз ішке ендім. Жабырқау көңілмен бос тұрған терезе тұсындағы орындыққа жайғастым. Қолымда – қолжазба. Еңсем түсіп отырса да, қас-қағымда көз жазып қалардай одан көз алмаймын. Кенет тұтанған сезімнің, орынды өкпенің, талай күнгі азапты сәттердің, сарыла күтудің жемісі – бұл. Енді Ақгүлге ұнаса деймін. Бірнеше күн өмірінен жоғалғанымның, не үшін ренжіскеніміздің себебін түсінсе деймін. Жан жарасының жазыларына сенемін, алайда бұл жолы әңгіменің басты кейіпкері сол күні оған тиесілі алманы ұстатып жіберген қыз екенін білсе…

         Қалтамнан ұялы телефонымды шығарып, оның номерін тердім – Ақгүл. Шалынған қоңырау дыбысы. Еш жауап жоқ. Тұтқаны көтерер-көтермесін білмесем де, екінші қайтара қоңырау соққанды жөн көрдім. Тағы да бір үзіліп, бір жеткен үмітті дыбыстар созылып барып тиылды. Сол сәтте үшінші мәрте қоңырау шалуға оқталдым, өйткені біраз уақыт бұрын, дәл осылай ренжісіп қалғанымызда екі рет қоңырау соққанда тұтқаны көтермей, кейін өзі хабарласып, «үш рет звондай салсаңыз қайтер еді. Дым романтик емессіз» дегені бар еді. Ақгүл – үшінші мәрте жолданған дыбыстар легі.

• Алло! – Тұтқаның арғы жағынан жылап тұрған дауысын естідім.
• Сәлем, қалайсың? – Бұндай күйді күтпегендіктен бе, дауысымда қобалжу басым.
• Жақсы. Өзің?
• Болады.
• Не үшін соғып тұрсың?

«Еуразия ұлттық университеті» аялдамасы, остановка «Евразийский национальный унверситет», «келесі аялдама «Қажымұқан көшесі», следующая остановка «улица Кажымукана».

• Не дедің?
• Маған келе жатырсың ба?
• Иә, оның алдында не дедің?
• Не үшін соғып тұрсың?
• Сенімен сөйлесу үшін.
• Енді есіңе түстім бе? – Үнсіздік. Тағы да менің тарапымнан. – Жауап берсеңші.
• Не деймін? – «Шынымен де не деймін?! Иә, бір сәтке сені ұмыттым деймін бе?».
• Айтатын ештеңең жоқ па?
• Бар. – «Бірақ не айтпақпын?».
• Айтсаңшы енді.
• Жолыққанда түсіндіремін. – «Осыншалық сенімді сөйлейтіндей нені түсіндірмекпін?».
• Мен шықпаймын.
• Неге?
• Көргім келіп тұрған жоқ.
• Кімді?
• Үш адам сөйлесіп отырмаған шығармыз?
• Онда не үшін жылап отырсың? – «Осындай да сұрақ бола ма?».
• Жылаған жоқпын.
• Ақгүл, мен сені білемін ғой. – «Білемін, бірақ қаншалықты?!».
• Ал мен білмейді екенсің десем.
• Ақгүл, сөйлесейікші?
• Сөйлесіп отырмыз ғой.
• Шықшы. – «Шыққанда не істеймін?».
• Шыққым келіп тұрған жоқ.
• Ақгүл… – ойымдағы сөйлемнің соңы қайда?!
• Менің көздерім жылай-жылай ісіп кеткен.
• Бола берсін. – «Дәл қазіргі сәтте менің көздерімнің күйі қандай екен десеңші?..».
• Сол үшін үш күн универге бармадым.
• Қазір келемін, бәрі жақсы болады, жыламашы болды. – «Қашаннан бері адам баласын жұбата алатын болғанмын?».
• Жақсы.
• Төрт аялдама ғана қалды. – «Жоғалған үш күн үшін арадағы төрт аялдама қаншалықты қашық?».
• Келгенде соқ маған.
• Келістік. – Тұтқаны қойған сәтте жеңіл күрсініп, терезеден қай маңнан өтіп бара жатқанымызға зер салдым. «Встреча» сауда орталығының жарық шамдары алыстан жалт-жұлт етеді.
• Не оқып отырсың?
• Кітап. – Таныс дауыс. Артыма жалт бұрылып қарадым. Таныс сұлба. Көзілдірікті қыз. Жанында «Вороны» фильміндегі Судзуран ерлер мектебінің атаманы Гензи Такидің үлгісінде шаш қойған бейтаныс жігіт. Дәл алғашқы күні оны кездестірген мен секілді оның сүйкімді жүзіне сұқтана қарап, сұрақ қоюда. Ішім өртеніп кете жаздады. Орнымнан жылдам тұрып, автобус артындағы екеуіне таядым.
• Меңтай? – Ол мені көрген сәтте бірден есіне түсіре алмағанымен, жылы сәлемдесті. – Мен есіңдемін бе? – Көзілдірік астынан сәл жұмылғандай көрінетін көздерімен жүзіме ұзақ қадалды.
• Иә… есімдесіз… – Алдындағы кітабын жанына баяу ысырды.
• Қолыңдағы «Сезім музейі» ме? – Әулие София мешітіне сүзіле бір қарады да:
• Иә, сіздің ше? – деді нәзік көзілдірігінің жақтауын түзеп.
• Қолжазба!
• Кімдікі?
• Менікі.
• Сіздікі? – Көзілдірік астына жасырына алмаған сұраулы жанар.
• Иә, оқисың ба? – Ол жанындағы жігітке қарады. Ал ол болса маған. – Не шештің?
• Әрине. – Мен әлгі жапондық үлгіде шаш қойған жігітке, ал ол болса Меңтайға көз тікті.
• Онда алдағы аялдамадан түсеміз.
• Жақсы. – Дәл осы жерде, дәл осы сәтте не болып жатқаны үшеумізге де түсініксіз. Түсініксіз болғаны үшін де құнды.

      Автобустан түсе сала, қолжазбаны қолына ұстаттым. Ол оның алғашқы бетін алақанымен жеңіл сипады да:

• Түн, – деді сыбырлап. Талықси жеткен таныс үн. Таныс сөз.
• Түн. Қара бояулы түн.
• Неге түн?
• Оқысаң түсінесің. – «Оқысаң түсінесің… Қайдағы оқыған, не жарығы жоқ, не кофеханасы жоқ бір тұсқа келіп аялдаппыз».
• Жүріңіз.
• Қайда?
• Жүре берсеңізші.

      Жалғыз аяқ жолға түсіп, соңынан ілестім. Қолжазбам – қолында, алмам – өзімде. Жақ ашпастан екі көшеден кейінгі гүл сататын шағындау дүңгіршекке алып келді. Біз жете бере, алдымыздан ақшылкөк гортензия шоғырын  ұстаған еңгезердей ер кісі алғыс айтып шығып бара жатты. Сатушы – егде жастағы қария. Жүзіне өмір салған әжімдерін бір қарағанда санап үлгеру мүмкін емес. Көзілдірікті қыз екеуі ескі таныстардай жылы сәлемдесті. Ал мен үнсіз қолын алдым. Дүңгіршектің бір қабырғасын түгелдей гүл көмкергенімен, қарсы бетті толықтай кітап жайлапты. Кітап болғанда, көне кітаптар. Гүл иісінен кітап иісі басым. Гүл сататын дүңгіршек емес, құдды бір кітапхана дерсің. Іздегеніңнің бәрі бар: Дж.Апдайк, Қ.Шабданұлы, Ф.Кафка, А.Сүлейменов, Э.По, С.Моэм. Тізім соңы «Шие піскендемен» шектелді. Словак жас жазушыларының әңгімелер жинағы. Қолым соңғысына ілікті.

• Үйге аласың ба, әлде осында оқисың ба? – Бірнеше түп ақшылкөк гортензияны суға салып жатып сатушы қария менен құлықсыз сұрады.
• Осында оқуға да бола ма?
• Әрине, оқитын адамға әрқашан жағдай жасаймын, – деді де бағанадан бері иесіз тұрған қоңыр емен орындығын көзімен нұсқады.
• Жоқ, өзіңіз отырыңыз.
• Отыр, мен шай демдейін. – Екі сөре ортасындағы қызыл шымылдықты түріп, арғы бөлмеге беттеді.

Мен сонда ғана көзілдірікті қызды жанарымнан бір сәтке тыс қалдырғанымды ұғындым. Ал ол болса, дәл алғашқы кездескен күндегідей терезе тұсында ақ қағаз бетіне үңілуде. Бұл жолы қолында кітап емес, басқа емес, менің қолжазбам. Әйнектің арғы жағында қалықтай түсіп жатқан ақ ұлпа қар. Сүйсіне қарап тұрмын. Осыншалық оқуға құмар болуға бола ма? Мейлі У.Фолкнерді,  Дж. Керуакты, А.Камюді осылай-ақ оқысын, бірақ ешкім танымайтын, тіпті жазатыны белгісіз біреудің қолжазбасын ыждаһаттылықпен оқып отырғаны қалай?!

• Ей, жігіт, мында кел! – Шымылдық артынан қарт дауысы тұншыға шықты. Жай басып, бас сұқтым. – Кел-кел, жайғас.

Үстел үстінде – екі кесе қара шай, төрт шақпақ қант, сегіз кәмпит, он алты мейіз.

• Суып қалмай ішіп ал, – қарт отырған үстелдің қарсы бетіне жайғастым да, иегімді көтеріп, шымылдықты нұсқадым.

– Не ол?

• Шақырмаймыз ба?
• Кімді?
• Меңтайды.
• Меңтайың кім?
• Менімен бірге келген қыз.
• Е, есімі Меңтай ма екен?! Меңтай болса кейін ішеді. – Ауызына бір тал мейізді салып жібергенімен, оң жағының екі тісі ұзақ арпалысты. Шешімін шай шығарып, өңешке өтті.
• Сіз білесіз бе?
• Нені?
• Есімін.
• Кімнің?
• Меңтайдың. – Қарт шашалып, езуінен қара шай сорғалады. Мен сол сәтте қолымдағы кітапты үстелдің бос тұрған жиегіне қойдым.
• Құдай-ау, жын соққаннан сау ма сені? Меңтай деп жаңа ғана өзің айтқан жоқсың ба?
• Ол – менің қойған атым. Ал өзі айтпады.
• Қызықсың-ей, сонда мен де оған ат қоюым керек пе?
• Жоқ, сізге айтпады ма дегенім ғой.
• Көп сөйлемей шәйіңді іш.

Үстел үстінде – екі кесе қара шай. Біреуі – орта.Төрт шақпақ қант, сегіз кәмпит, он бес мейіз.

• Гүл сататын дүңгіршек болғанымен, кітап көп екен.
• Нобель алғандардың бәрі бар.
• Асқар Сүлейменов?
• Мен өз Нобельімді Асқар мен Қажығұмарға бердім.
• Ал «Шие піскенде»?
• Ол сенің Меңтайыңның әкеліп жүргендері.
• Осында жиі келе ме?
• Жиі келетін, бірақ қазір келуі сирек. Осындағы кітаптардың басым көпшілігін оқып тастады. Енді сен келетін шығарсың деп өзіңе шәй беріп отырмын. – Жұқалау ерінінің астына жасырған сарғыш сыңар тісін ақсита көрсетіп күліп қойды.
• Осылай шай іштіңіздер ме?
• Іштік.
• Онда есімін білетін болып тұрсыз ғой?
• Білсек білерміз. – Шақпақ жейдесінің жеңін түріп, кесесін толтыра шай құйды. Оң қолының қысқалау саусақтарының тысында туған жылы жазылған. 195?.
• Айтасыз ба?
• Ал сенің атың кім?
• Тұмар.
• Ендеше, Тұмар, тыңда мені. Не естігің келсе де, қыздың өз аузынан есті. Айтпаса күт, ынтық, бірақ біреуден бірдеңе сұраушы болма. Түсіндің бе?
• Түсінуін түсіндім ғой, бірақ…
• Болды, мылжыңдамай іш шайыңды. – Жақтаудағы қабырға сағатының астынан бұлбұл атып шығып, үш сайрады. Уақыт – 22:00. Кездесуге кешіктім. Тағы да күтпеген кездесу. Ойламаған оқиға. Болмайтын бұртию. Өлшеусіз өкпе.
• Не болды, бір жаққа асығып отырсың ба?
• Кездесуім бар еді…
• Ал мынау?
• Күтпеген кездесу.

Шымылдық ашылып, екі беті албыртқан көзілдірікті қыз көрінді.

• Оқып болдым. Сізбен сөйлесуге бола ма?
• Кімді? Мені ме? – Өңірінің қос түймесі ағытылып, төсі көрінген қарт сұқ саусағымен кеудесін нұсқады.
• Жоқ, сізді.
• Құдай-ау, сендер өзі мүлде таныспағансыңдар ма?
• Сәті түспеді.

Екеуміз сатушы қартпен қоштасып, қолжазбаны қолтықтай тысқа шықтық. Мен ұстаған кітап үстел үстінде қалды. Ақ ұлпа ұшқындап тұр. Мүлгіген тыныштық. Аяқ басқан қардың сықыры ғана естіледі.

• Неге ай жоқ?
• Аспан бұлттанып тұр.
• Оны айтып тұрғаным жоқ. Шығармада неге ай жоқ?
• Қалай сонда?
• Түн туралы жазғансыз, бірақ айсыз…
• Тұра тұршы, не деп кеттің өзі?
• Шығармада көше шамдары, көліктер жарығы, кофеханадағы жағымды музыка, ғашықтар – бәрі бар. Тек ай жоқ. Неге?
• Неге болғанда…
• Күннің жаны – күн, түннің жаны – ай емес пе? Солай ғой?
• Солай…
• Сіз жансыз шығарма жазғансыз, – деді де ол қолжазбаны қолыма ұстата сала, кері жүгірді. Мен әлі де айналамда не болып жатқанын түсіне алар емеспін. Тек оны көз ұшынан ұзатып сала бердім. Ол қарауытып барып… қарауытып барып гүл сататын кітап дүңгіршегіне сіңіп кетті…

Сол сәтте мені еркімнен тыс ерекше мұң биледі. Жазушы болуды армандап жүрген адамға «жансыз шығарма жаздың» дегеннен артық жер бетінде қандай ауыр сөз бар? Мейлі сен жалған жаз, мейлі қиялға беріл, бірақ соныңды оқырман құмарта оқыса, сенсе – ол күнә емес. Ал жансыз шығарма жазу… Мен білсем нағыз күнә – осы.

Білмеймін, ештеңені білмеймін. Бір білерім, жүріп келемін. Бағытым белгісіз. Басым ауған жаққа… Қолымдағы қолжазбаға қарауға көңілдің хошы жоқ. Түн. Айналамда және қолымда. Қайдан ғана бұл шығарманың атауын «Түн» деп қойдым? Қайдан ғана қалам ұшына осы сөз ілінді? Туған айдың шіркеу мұнарасына түскен әлсіз жарығын көре тұра неге жазбадым? Мен білсем, өлең жазатын қойын дәптерімді ұрлатып алғанымдай, бұл да бір түленнің түрткені шығар. Мүмкін қалғып бара жатқан мені түртіп оятқаны болар. Дәл қазір өзімді осылай жұбатқаннан басқа менде еш амал жоқ. Жұбататын, жұбатқысы келетін де пенде жоқ. Қала берді ай да бұлт бүркеніп, томсырайып алған.

Көз ұшына аялдама ілінді. Бағана біз түскен аялдама. Бар бәленің бастауы болған аялдама. Бар бәленің бастауы болатындай оның жазығы не? Жоқ, жазықсыз ол. Бәріне кінәлі – мына менің шала жансар ойым, қанаты қырқылған қиялым. Ал енді түк болмағандай бар күйені жансыз затқа жағып қойып, сана түкпірінде бұқпантайлап жатыр…

Аялдамада отырмын. Айналамда жан жоқ. Сопайған соқа басым. Сан-саққа жүгірген ойларым. Мен оның әлем әдебиетін сарқып оқығанын сәл ертерек білген болсам, мына дүниені оқытпайтын едім. Оқытпақ түгілі, көрсетпейтін де едім, бірақ өткен іс өтті. Енді кеш. Бәрі кеш.

Құлағыма қабырға сағатынан сытыла шыққан бұлбұлдың үні келді. Ақгүл… Дереу сол білегімдегі қол сағатыма қарадым: 22:28. Арада жарты сағаттай уақыттың қалай өткенін өзім де білмеймін. Ол мені екеуміз жиі кездесетін жанармай құю бекетіне қарсы орналасқан кофехана алдында күтіп тұрған болар, бірақ оған мына түріммен қалай барамын? Не деп барамын? «Кешір, тағы кешіктім» деймін бе?! Жоқ, бармаймын. Сатқындық жасаған көзіммен оған қалай қараймын? Сатқындық жасаған қолыммен оған алманы қалай ұсынамын? Айтпақшы, менің қалтамда алма бар емес пе? Алма емес, у – ол. Қып-қызыл у. Кімге берейін? Өзім жейін бе? Одан да екеуі бірін-бірі мүжісін. Улы алманы жансыз қолжазбаға орап, қоқыс жәшігіне тастадым да, асыға жеткен беймәлім автобусқа мініп кеттім…

***11***

Алғашқы жұмыс күнім мен күтпеген жайттардан басталды. Мәйітханадағы таныстақтан кейін Санжар екеуміз Эгордың тапсырмасымен темір жол вокзалына келдік. Күннің ыстығында Павлодардан келетін электр пойызын күтіп отырмыз. Вокзал іші ары-бері сабылысқан жолаушыларға толы. Бірі келіп жатса, енді бірі кетіп жатыр. Күтіп алушылар мен шығарып салушылар да осында. Билет таппай темір жол кассаларын аңдығандар да. Ақылы жүк тасушылар мен таксисттер де. Төс қалтасына қалам қыстырған сканворд сатушылар да. Қаланың бұл бөлігінде де қайнап жатқан өмір, қайшыласқан тағдырлар.

– Шөлдеген жоқсың ба? – Іштегі қапырықтан желкесінен аққан тер Санжардың иек тұсынан төмен, мойынының ішіне қарай созылған «Чили картасына» ұқсайтын қалынан айнала өтіп, теннискасының жағасына жылжып барады.

• Аздап.
• Сен де тершең екенсің, самайың дымқылданып кетіпті.
• Бала кезімнен… – Жаздыгүні жастығым су болып оянғанда, бұғанамның қолтықпен жалғасқан ойығына тер жиналып қалатынын жасырып қалдым.
• Су алайық.
• Өзіңе ғана ал.
• Ақша бар, қысылма, – күннің ыстығында ішкен судың іштегі жалынды баспай, одан бетер тер болып төгілетінін сөз соңына қостым.– Онда өзің біл, – біз отырған орындыққа қарсы орналасқан дүңгіршектен бір бөтелке минералды су алды да, жаныма келіп қылқылдата жұтты.

Бірінші қабаттағы поездардың «келіп/кету» тақтасына жиі қарайлаймын. Вокзал ішіндегі адамдардың қарбаласы қауырт болғанымен, уақыт тым баяу жылжуда. Күннің ыстығы – 32ºС. Тұрақты.

Жоспар бойынша жұмыс күнінің соңында кәуәп әзірлемекпіз. Осыдан бірер ай бұрын менен үш курс жоғары оқитын интерн «топографиялық анатомия» емтиханына мәйітханадағы мүрделерді пайдаланып та, соның қарымтасы  ретінде баянауылдықтар бір қойдың ішек-қарынсыз таза етін бері қарай жөнелтіпті. Ол кездегі оқиғаның куәгері болмасам да, қой етіне ортақтаспасам да, жұмысымның бір бөлігі ретінде вокзалға келуімнің себебі осы.

• Мына жерден шыққан соң салқын сырадан келтіріп алайық. – Қолындағы минералды суды тауысты да, жанымыздағы қоқыс жәшігіне тастады.
• Лимонад алайық.
• Теріңді жабыстырып қайтесің?

Бірінші қабатта күлгін чемодан ұстаған қызды көзім шалды. Үстінде көкшіл жібек көйлек. Орынымнан көтеріліп жиекке таядым. Алыстан Ақгүлге қатты ұқсағанымен, балтырында қою қара қалы барын байқадым. Қимылы да өзге.

• Біреуді көріп қалдың ба?
• Ұқсап кетті, – аптығым басыла қайта жанына жайғастым.
• Қызың бар ма?
• Жоқ, – не болса да қазіргі шыным осы. – Өзіңде?
• Бар.
• Медик пе? – Бірінші курстан бері оқытушыларымыз отбасында түсініспеушілік болмауы үшін болашақ дәрігерлердің жұп құруы керектігін  жиі ескертетін.  Сол үшін де тіл ұшына ілінгені осы болған болар.

– Жоқ, финансист. – Финансит қыздарды біз ұнатып тұрғанымызбен, олардың таңдауы көбіне заңгерлер мен әскерилерде болатын. Сондайда ішің күйіп ашуға булығасың да, дипломның шеті көріну үшін алда әлі талай жыл барын ескеріп, еріксіз сабырға келесің, – Баянауылдың шүйгінді шөбінде жайылған қойдың етін жеп көріп пе едің?

• Жоқ, жемегем.
• Дәмді болады. – Жосыла аққан тер көп ұзамай «Чили картасының» шекарасына да жетті.
• Мәйітханада айлық қанша?
• Тұрақты айлық жоқ, бірақ жұмысқа кіргелі ақшадан еш қысылмадым.
• Негізінде қанша шығады? – Эгордың сұсты жүзін көргенде іштей мазалаған осы сұрақ есімнен шығып кетіпті. Мүмкін сұраудың сәті түспеді.
• Негізі оны өзі шешеді. Әркезде – әрқалай. Күзден көктемге дейін аздау. Жазда көп. Сен негізі сезон басталар алдында жақсы келдің.
• Шамамен қанша?
• Оны айлық алғанда көресің. Алғашқы әсеріңді құртып алғым келмейді.

Вокзал диспетчерінің бір сарынды хабарландыруын тыңдаумен өткен жарты сағаттан кейін, темір жолдың бірінші жолағына «Павлодар – Астана» бағытындағы электр поезді келіп тоқтады. Жолаушылар мен күтіп алушылар легіне ілесе 6-вагонға таяп,  қою көк фуражкадағы жолсерікке не керегін айтқанымызда, үн қатпастан күрмей байланған қорап ұсынды. Көлемі аса үлкен болмаса да, қорапты мәйітханаға жеткізу үшін вокзал алдынан такси жалдадық. Жолшыбай дүкеннен ұнтақталған қара бұрыш пен бес келі пияз, сірке қышқылы, жержаңғақ пен тоғыз литр құйылмалы балғын Чех сырасын алдық. Сосын жарты жол такси жүргізушісінің мәйітханадан маңызды саясат туралы әңгімесін тыңдадық. Санжар алдыңғы жолаушы терезесіне білегін асып қойып шылым шекті, ал мен суық сыраны саныма бастым.

Кейде маған мәйітхананың ішіндегі салқын ызғар күннің ыстығында тек өлілер үшін ғана емес, тірілер үшін де иістенбеудің бірден бір жолы болып көрінеді. Темір есіктен имене аттаған сәттен бастап дәліздің салқын лебі іштегі ыстық леппен астасып, екеуара бір шешімге келгенде жаның да, тәнің де тыныштық табады. Бұл жердегі ең рахат сезім – осы. Одан кейін алдыңдағы мүрденің өміріне жауапты болмауың, жан тазалығын азаншыға қалдырып, тән тазалығымен жер қойнына тапсыруың.

• Семіз екен. – Санжар қан дақтары қатқан қолбағын шешіп есік тұсындағы қоқыс жәшігіне тастады да, күрмей байланған жіпті ағытып, қорапты ашты.
• Әділ сөзінде тұрды.
• Бір жамбасын алыңдар да мариновка жасай беріңдер, – деп тапсырған Эгор маған салқын сыра құюымды өтінді. Айтқанын бұлжытпай орындағаныммен, сырасынан көбігі басым стақан ұсындым. Ол бірінші стақанға, сосын маған сүзіле бір қарады да, ештеңе айтпастан екі жұтынды.
• Тағы ма? – «Тағы» десе өз кінәмді түсінгенімді білдіріп, басқаша құйып көрмекпін.
• Жоқ, кешегі трупты реттеп тастайын. – Иегіне аққан сыраны қан дақтары қатқан шалғышының етегімен жиіркенішсіз сүртті де, аяғын құлықсыз басып қарсы бөлемеге беттеді.

Эгордың мәйіттерге көп жақындай бермейтінін, негізгі жұмысты Санжардың жалғыз атқаратынын, арасында жоғары қызметтегілердің туған-туысы түскенде ғана кем-кетіктің болмауы үшін өзінің білек сыбана кірісетінін қораптан сол жамбасты алып, турауға кіріскенде естідім. Жиіркеніп отырып естідім. Қолымдағы пышағымның, алдымдағы ағаш тақтай мен темір табақтың, пиязды қаққа бөліп тықпалаған ет тартқыштың тазалығына күмәнмен қарап отырып естідім.

• Сырадан құйшы, көз ашып барады. – Қолымды күмәнім сейілмеген майлыққа сүрттім де, екінші мәрте сәтсіз сыра құйдым. Бұл жолы көбігі көлгіп сыртқа төгілді.
• Келесіде стақанды қисайтып құй.
• Жақсы, – орыныма жайғастым да, майлықпен сыра төгілген үстел шетін сүрттім. Ол құмарлана жұтынып бастаған кезде көмейімен бірге «Чили картасы» да қозғалды.

Осыдан оншақты жыл бұрын теледидардан сыра жарнамасы жиі берілетін. Теңіз жағасындағы демалушылардың, футбол көріп отырған жанкүйерлердің, кездесуге жиылған сыныптастардың, бильярд үстеліндегі ойыншылардың,  тіпті Аяз атаның қолына да сыра бөтелкесін ұстатқан жарнамалар фильм арасына килігіп кететін.

• Өзің де ішсеңші.
• Кейін. – Жамбастың бірыңғай салалы бұлшық еттерін зер сала турап отырмын. Жөнелтер алдында сүрлеп жібергендіктен жіпшелері суалыңқырап, семе түскен. Сіңірі де білінер-білінбес жұқарған. Фасциясы да жаңа сойылған сәттегідей күлгін түске енбейді. Гистология курсын өткеннен бері қой, сиыр еттерін адам ағзасымен салыстыра қарайтынды шығарғанмын. Әсіресе тамырлары мен бездерінен ұқсастық іздеген ұнайды.

Бір келкі туралған табақтағы етке, ет тартқыштан өткен пиязды салып үстінен аямай ұнтақталған қара бұрыш септі де Санжар:

• Мынандай шашлыкты өміріңде жеп көрген жоқсың, – деп жеңін түре пияз суы шыққанша араластырды.
• Мүмкін. – Дайын болған күннің өзінде бұл кәуапты жейтініме күмәндана жалған жымидым.
• Біраз тұрсын, – қолжуғыш астындағы кір сабынмен білегінен төмен жуды да, кір сіңген сүлгіге сүрті. – Жүр, Эгордың жанына барайық, – мен де қолыма су жүгірттім де, сүлгіге жақындамастан соңына ілестім.

Темір ота үстелінде славяндық ер адамның мүрдесі жатыр. Адамның тірі кезінде ауыр жұмыс атқармағанын жансыз тәні  жасыра алмақ емес. Буындары сіресіп, өлік дақтары пайда болғаны болмаса, қайтыс болған бұл адам ет жеңді екен. Эгор біз келгенше мүрдені толықтай жуындырып, шашын сулай жатқызып, костюмін кигізіп үлгеріпті. Шалбары тізе тұсынан төмен. Қоңыр былғары туфлиі жылтырап тұр. Қолындағы ақ матаны бірнеше мәрте орап корнцангке қыстырды да, аяғын көтеріп тік ішегіне тығып жіберді:

• Мариновка дайын ба? – Түк болмаған адамдай бей-жай сұрады.
• Дайындап қойдық, біраз тұрсын. – Санжар бірдеңе істегісі келгендей мүрдеге таяп келді де, костюмының ағытылған түймесін түймеледі.
• Мен де болып қалдым. – Корнцанг басына мәйіттің нәжісі іліне шықты. – Өстіп тығындап тастамасаң, жерлеу кезінде ұятқа қалдырады бұларың, – деді де колындағы корнцангты сутегі тотығы толы шелек ішіне лақтыра салды.

Адамның жаны мен тәнін екіге бөліп қарастыру біздің заманымызға дейінгі ғасырлардан бері қалыптасқан үрдіс болса да, ғалымдар әлі күнге жанның тәннен босап шыққандағы таза салмағын есептей алмауда. Негізгі есеп 3 пен 22.4 грамм арасында жүргенімен, адам дүниеден өткен сәтте бірден босайтын тік ішек тұсына келіп тығырыққа тіреледі.

***12***

Өз бөлмемде ояндым. Өз төсегімде ояндым. Оятқан – шіркеу қоңырауының үні. Жез қоңырауының үні. Әлі де сылдырлай соғылып жатыр. Жарық қосулы күйде. Күн сәулесі бөлме ішін аралап кетсе де, жарық бір көзіме шағылысып тұр. Екінші көзімді аштым. Мең-зең күй. Бұндай күйге түспегеніме біраз болған. Соңғы рет алғашқы махаббатым тұрмысқа шыққан күннен кейінгі таңдағы күй. Қол-аяқтағы әлсіздік, бастағы ауырлық, санадағы бұлыңғырлық. Жанарым қабырғаны жағалай келе терезеге ілінді. Дала аппақ. Аспан көк. Терезе алдындағы жазу үстелімнің үстінде бей-берекетсіздік: жыртылған кітап пен сәл бұрынырақ жазылған қолжазбалар, бірнеше қалам мен  сынған стақан. Сосын жалбыраған түсқағаздар…

Жақындап келе жатқан автобус жарығынан кейінгі оқиғалардың бірі де есімде қалмаған. Қайда бардым, қай аялдамадан түстім, үйге қалай келдім белгісіз. Жарық. Қараңғылық. Жарық. Соңғысы көзіме әлі де шағылысып тұр. Уақытты білмекке қабырға сағатына қарадым: 4:35. Тоқтап тұр. Басымды көтеріп, шашылған бөлмеге қарап біраз отырдым да, орнымнан тұра бергенім сол еді, бос бөтелке аяғымның ұшына  ілініп, кілемсіз еден бетінде дөңгелей жөнелді. Бөтелке дыбысы жүйкеге тисе де, көз алмай қайда барып тұрақтайтынын бағып отырмын. Қараңғылық іздегендей бөлменің күн сәулесі жетпеген жеріне барып тоқтады.

• Тұмар! – Көп өтпей бөлме есігі қағылды. Шамасы бөтелке дыбысы оянғанымнан хабар берді. – Есікті аш!
• Не үшін? – Себебін біліп тұрсам да, сұрауға ерінбедім.
• Ашшы есікті!
• Не үшін дим?
• Сол, ашпасаң өзім ашып кірем – орнымнан құлықсыз көтеріліп, бөлменің есігіне таядым. Кілт есік құлпының өзегінде тұр. Кіре алмай дымы құрып жүргені сол екен. Сәл сабырлық таныттым да, есікті аштым.
• Тұмар? – Мен аса ұнатпайтын көздері қанталап тұр. – Не болды?
• Не, не болды?
• Түнде.
• Түнде не болды?
• Бөлмені қопарып, бірдеңелерді сындырдың ғой! – Оның үрей торлаған жүзін алғаш көруім.
• Бар болғаны стақан сынды. – Бір қадам артқа шегініп, жазу үстеліне қарадым.

Ол бірінші жазу үстелінің үстіне, сосын жыртылған қабырға тұсқағаздарына, артынша көлеңкеде жатқан бос бөтелкеге қарады.

• Не болып жүр саған?
• Ештеңе. – Ол бөлмеге кіріп, жердегі бөтелкені көтергенде ғана оның Шотландық шарап екенін аңғардым.
• Өзі – студент. Ішкені – «Scotch». – Еріксіз күлдім. Күлгенде басым ауырды. – Кітапты жыртқан, стақанды сындырған… – терезе жаққа қарауға құлқым болмай, төсек үстіндегі күртемнің қалтасынан ұялы телефонымды іздедім. – Түсқағаздар да жыртылған… – Мен шарапқа бой алдырып, есімді білмей жатқан шақта Ақгүлден смс хабарлама келіпті: «Енді маған келме». – Жарайды, балконда артық рулон жатқан. Мама келгенше жапсырып үлгереміз.
• Қашан келеді?
• Екі күннен кейін.
• Үлгереміз. – Қайта төсегіме жантайдым. Сондағы көргенім: бос шөлмекті қылғындыра ұстаған оның қолдары.
• Басың аурып тұр ма?
• Ауырғаны түк емес, сынып тұр.
• Үйде «Текила» бар. Бас жазасың ба?
• Жоқ. – Бөлмеге тік түсіп шақырайып тұрған жарықтан жасырыну үшін күртемді басыма бүркедім.
• Басыңды жазбасаң қаның қоюланып кетеді.
• Қоюлана берсін.
• Ішкің келмесе жүр, балконға шығып, шылым шегейік.
• Мен шылым шекпеймін.
• Алдында ғана шектің ғой?
• Соңғы шеккенім сол болсын.

Ол не істерін білмей, бөлме ішінде біраз жүрді. Сосын ыңылдап өзі жақсы көретін «Knocking on heaven doors» әнін салды. Ал менің ойыма түндегі оқиғалар ретсіз оралуда: бірінші қабатта тұратын жалғыз басты әйелдің есік қоңырауын ұзақ басып тұрғаным, ауладағы орындықта отырып алып шарапты шөлмектен ішкенім, автобус терезесінен айды іздегенім, сөйлеуге батылым бармаған үнсіздіктен кейін оның «қазір милиция шақырмын» деген дауысы, Ақгүлдің сан мәрте соққан қоңырауына жауап бермегенім, дүкендегі сатушы қыздың алкогольдік сусын сатуға шектеу қойылған уақыттан екі минут ерте келгенім үшін «везучий» дегені, сынған стақан шынысымен түсқағазды тырмалағаным, жаяу жүріп келе жатып шалқалай тайып құлғаным…

• «Ворота в Рамесён» жартысы жыртылған. Жыртылғанда оңбай жыртылған. Жамауға келмейді. – Мен әлі де бүк түсіп жатырмын. Жыртылған кітап үшін Акутагавадан іштей кешірім сұрап жатырмын. – О, қолжазба! – Ішімнен оқымағанын қаладым, бірақ айтуға шамам жоқ. – «…Шілде айы. Қызыл күңгірт кеш. Жауын иісін бұрқыратып жел соғып тұр. Тауға қарап мен тұрмын…». – Қандай жиіркенішті сөздер. Жиіркенішті сөйлемдер.
• Тұмар?
• Ау? – Әлі де бүк түсіп бүркеніп жатырмын.
• Сен не кітап жазып жүрсің бе?
• Жоқ.
• Сонда мынау кімдікі?
• Ақымақ біреудікі…

***53***

Жауын бүгін де толастамады. Бір көңілсіздік, бір қуаныш. Күткен адам үшін баяу сырғитын уақыт. Баяу түсетін жапырақ. Баяу тұтанатын сезім. Баяу сөнетін үміт. Кеш түсе аспан бұлты сөгіле бастады. Жауын тиылды. Бұрылыстағы бағдаршам мен көлік жарықтары көше жиегіне жиылған жаңбыр суына шағылысып, сәулесі созыла түскен.  Жанармай құю бекетінің алдында кептеліс. Қарсы беттегі кофехана жақтан бір қыз кофе ұстап келеді.    Кофехана ішінде бейтаныс ән ойнауда. Өз стилінде. Келімді-кетімді адам көп болса да, үшінші терезе алдындағы жетінші үстел бос. Қол сағатыма қарадым: 19:55. Бейтаныс әннің ырғағында жетінші үстелге жайғастым. Тағы да қол сағатыма қарадым: 19:56.Артынша кофехананың өзгерген картиналарына қарадым. Ән де… Che Guevara – Michael Jackson, Castro – Bob Dylan болып өзгерген.  Бариста – баристаға. Бұл кофеханаға келмегеніме көп болғанын сонда сездім.

Cәлден кейін шашын желкесіне тартып түйген бариста алдыма бір шынаяқ латте мен конверт қойды. Соңғысына қоңыр балауыз шамын ерітіп мөр басылған. Мөрде желкенді қайық бейнесі бар.

–    Бұл не?

–    Сізге тапсыруды өтінген.

–    Кім?

– Есімін атамады.

–    Қашан?

– Түсте. – Кезекті рет қол сағатыма қарадым: 20:00. Бір минут артық та емес, кем де емес. – Сосын анау тұрған машинканы қалдырды.  – Екеуміздің жанарымыз бен оның сұқ саусағы, uno картасы, monopolia қорабы, шахмат тақтасы тұратын сөредегі жазу мәшеңкесіне тірелді. Бірден алдымдағы конвертті ашып, ішіндегі хатты оқи бастадым.

«Сәлем, Тұмар! Қалың қалай? Сенде бәрі жақсы деп ойлаймын. Менің академ алып кеткенімді қыздардан естігеніңді білемін. Ескертпей кеткеніме режіме. Ренжісең, кешір. Көп ойлана келе, біз үшін солай дұрыс болады деген шешімге келдім. Менің саған еш өкпем жоқ. Мүмкін сенікі дұрыс та шығар. Білмеймін… Өзіңмен кездеспей хат пен сыйлық жолдап отырған себебім жақында тұрмысқа шығамын. Алғашқы махаббатыма, екеуміздің арамыздағы сезімнің сөнуіне себепкер болған жігітке. Болашақ жарымның абыройы алдында енді сенімен жолыға алмаймын. Мынау –  саған жазып отырған соңғы хатым. Өзің берген әңгімелерің менде әлі күнге дейін сақтаулы. Сағынғанда оқып тұрамын.  Бір кездері сен үшін жазудың қаншалық маңызды екенін түсінбегенімді ойласам, қатты ұяламын. Тұмар, жаңбырдан кейінгі таңда осы кофеханада кездескен сәтіміз есіңде ме?  Мен үшін ұмытылмайтын таң… Бірде терезе алдында отырып латте іштік, жолдың аржағындағы антиквариат дүкенінен алғаш рет саған қол сағат сатып алдық. Сондағы сенің жазу машинкасына қызыққан түрің көз алдымнан әлі күнге кетпейді. Бүгіннен бастап сенің өз жазу машинкаң бар. Өзің армандаған машинкаң. Енді сенің амандығыңды, көңіл күйіңді жазған кітаптарыңнан біліп тұратын боламын. Қош, сау бол, Тұмар! Мені сағынсаң, теңіз туралы жаз…».

Хатты оқып болғаннан кейін, беймаза күй кештім. Бұл ғаламда жалғыз қалғандай беймаза күй. Әкем алғаш оқуға алып келіп, елге қайтқандағы, Ақгүл алғаш теңізге ұшып кеткендегі күйден де ауыр күй. Тағы да жанарымда жас жоқ. Тым құрғақ. Тіл байлаулы. Саанада сапырылысқан ойлар. «Мен не істедім?!» Сансыз ойлардың ішіндегі біреуінде ғана сұрақ белгісі бар. Өзгесінің соңында көп нүкте… Ой үстінде алдымдағы суыған латтені бір жұтыммен тауыстым да, бар жанындағы сөреге таядым. Mersedes Prima. Шынында да, бұл мен армандаған жазу мәшеңкесі еді.

–    Алсам бола ма?

–    Әрине.

And now that it’s all over

All I can do is wish you well

Арманымдағы жазу мәшеңкесін ұстап, көңілсіз тысқа шықтым. Жаңбырдан кейінгі қала мүлдем өзгеріп кеткен. Ауа тым салқын. Аспанға қарадым. Ай туыпты. Есіме Айқызы оралды.

Темірлан Қылышбек