Қалихан Ысқақ — 85 жыл!

«…Қоңыр күз еді. Ақ жауын себелеп тұр. Жол лайсаң. Алтай өңірінің ең бір жүдең шағы, көңілсіз шағы. Соқыр тұман оның биік сілемдерін жым-жылас қып жұтып қойыпты. Енді бөктерлеп келіп қанат жайып, күргейлеп алған. Тау да бірте-бірте аласарып, адырлы жота-қыратқа айналып, шөгіп бара жатқандай. Әр жерде селдіреген ойдым-ойдым шоқ ағаштар болмаса, етекте бұрынғыдай ну орман да жоқ, үркіп барып, сонау жоғарыдағы алқым-алқымдарға тығылып қалыпты…»
«…Бейуақ. Қарағайлы шатқал арасындағы ауыл үстіне бұлт үйіріліп, ығы-жығы үйлері алакеуімденіп қана көрінеді. Аула тандырларынан от ұшқыны жылтылдайды. Анда-санда иттердің мыңқ-мыңқ үргені, әлдеқайда аухаулап сиыр іздеген жалғыз-жарым дауыс болмаса, ауыл жым-жырт…
Кешкі тымық ауаны жара шыққан ән мені елітіп әкетті. Қоңыржай, баяу үн… Самарқау самал еседі. Желектің тарқатылған ұшындай жаңа түлеген селеу басы әлсіз лепке изең-изең етіп бас шұлғиды да, қалтырап барып тына қалады…»
Сұлу-сылдыр сөзге емес, жанды суретке толы бұл үзінділер – біздің буынға «Қоңыр күз еді» хикаятымен жол бастап келген Қалиханның қарға аунаған сайын құлпыратын алтайы қызыл түлкі сынды көркем теңеулерінің бірер мысқалы.
«Қоңыр күз еді». «Қоңыр күз» қазақтың көне сөзі болса да, бұл хикаяты Ысқақұлы Қалиханның қазақ әдебиетіндегі төлқұжатына айналып, мысалы, маған Қалихан мен Қоңыр күз егіз тәрізденгелі қашан!.. Бірін естігенде екіншісі есіме еріксіз түсетін… Қайран құрдасым Қалихан мен уәй шіркін Қоңыр күзді қантамырым лүпілінен жаңылғанша бір-бірінен ажыратпаспын!
Құрдастар фәниге бір жылда келсе де, бақиға бірі ерте, бірі кеш кететіні – өкінуге болса да, жазғыруға болмайтын жазмыш. Айрылудың ауыр салмағын мұнда қалғаны көтереді. Тақырып тере әңгімелесуіміз де, шымшып-шаншып әзілдесуіміз де жарасқан құрдастарым: Жүнісов Сәкен серіден, Мырза Әли Қадырдан, Молдағалиев Тұманбайдан, қыранқабақ ақын інім Иманасов Сәкеннен, «кәриялап» қалжың ағытып жүретін Ілиясов Қажытайдан… көз жазғаннан кейін кеудемді кеулеген кезекті суық құйын Қалиханның тынысы тоқтағанын естіген сәтте болды, – екеуіміздің ақырғы жүздесуіміз шілде айының алғашқы аптасына белгіленген екен ғой…
Әдеміше ақсақал кейпінде күрек тісі ақсиып ортамызда жүруі сирей бастағанында жаз шыға «Нива» аутокөлігіне бұт артып, Топқайыңына тартып кететінін білдім. Әлбетте, жаз шыға. Онда інілері тұрғызып берген самалалы сәнді үйі бар. Кейде бәйбішесі Дәмеші екеуі, кейде бала-немерелерімен барып, жайлауға бергісіз жасыл әлем төрінде аунап-қунап, бетінде түйіршік май қалқыған сары да дәрі қымызға бөгеді екен. Алматыға келген соң хабарласып:
– Қара шалды жоғалтып алдың ба? – деп күлетін. «Ондағы ескікөздеріңнің бірімен ымдасып қалып, кемпірің дертеңді қайырған жоқ па?» дедім бірде. Ол қырылдап күліп алып: «Құдекең маған ондай «талант» бермеген, так что кемпөшкем әрқашан алаңсыз» деді.
Келесі жолы ауыл сапарын әңгімелеп отырып: «Бұл – бір қызық дүние. Мен маусым туа барып, Катын қарағайдың қарын қайтып келместей етіп қуып тастаймын, бірақ ол бәтшағар да беріспейді, қазан туа мені Алматыға қайтарып жібереді» деп қырылдап күлді.
Екеуміздің анда-санда пікір таластыратынымыз бар-ды. Сол жолғы себеп ресми «Катон (катун) қарағайды» оның «Қатын қарағай» дей бергені болды. «Неге олай дейсің?» десем, ол: «Қарағайы қатындай сымбатты болған соң, біздің қазақ «әйел» демей, «қатын» деген ғой, содан «Қатын қарағай» деп атаған» дейді. Мен: «Басқа жақтағылардан қатты болған соң «Қатты қарағай» деген, немесе үйірлеп өскендіктен қотанға ұқсатып, «Қотан қарағай» деген шығар?» деп едім, ол: «Сен алтайлық болсаң да, қатынқарағайлық емессің, менімен саудалас па! Жарайды, ерінбей жөнін айтайын: көне скиф-сақтардың «катуны» – қазақтың «қатыны». Білгің келсе, тағы айтайын: бүгінгі «Лена» – оларша «Ана», ал «Обь» – «Апа», «Енисей» – «Анасай» болған» деді.
Қазақтың ғана емес, түркі әлемінің тарихы, дала-қала, жер-су аттары «мәжілісіміздің күн тәртібіне» қойылғанда, Қалиханмен «саудаласып» пайда таба алған емеспін, сірә, бұл жағынан да ешкімге есесін жібермеген шығар.
Екеуіміз бірде Шыңғысхан хақында «жағаласып қалдық». Сөзді мен бастадым: «– Ай, қара шал, Шыңғысхан жайында анық мағлұмат қашан болар екен? Бір жақ оны: «қанішер болды, пәлен қаланы қиратты, түгленбай адамды қырып салды» дейді. Ол жақта хан емес Шыңғыс Айтматов, Әуезов емес, Мұхтар Шаханов және басқалар бар. Ал екінші жақта «Мен» деп роман жазған Мұхтар Мағауин бар. Олар: «Шыңғысхан бабамыз түрік тұқымдылардың басын қосып, көне замандағы Түрік империясын қалпына келтіруді мақсат етті» дейді. Тарихшы болмасам да, дұрысын білейін, кәне, сөйлеші! – дедім. Ол күмісі аралас күрек тістерін «көрмеге қоя» күлді де: «Аласа жігіт, есіңде болсын, дүниежүзілік мәдени тірлік те Шығыстан, біздің Алтайдан басталған. Бастаған – көктүріктер. Олар адамзаттың алғашқы көктем құсы болған. Ықылымзаман өмірдің өр-ылдиын көбейтіп, түрік балалары таулардан асып, дарияларды кешіп, әрбір жолында топ-топ болып қалып, ақырында бірнеше ел болып кеткен. Сол түріктің бір баласы – Шыңғысхан өз тұсындағы ұрпақтан бастап түріктұқымдыларды біріктіріп, қайтадан қуатты-құдіретті ел жасау үшін атқа мінген. «Бөлінгенді бөрі жейді» дейміз ғой, әне, заманның құбылысына қарай бөлшектелген бабаларымызды барған жерлеріндегі қаны басқа пәлекеттер билеп-төстеп алып, дінінен, тілінен, әдет-ғұрпынан айырған. Шыңғысхан халқын сол теперіштен құтқаруға кірісті. Кейініректе саған арнап, тәптіштеп «лекция оқырмын», ал әзірше тоқ етерін айтайын: Шыңғысханды одан таяқ жеген Орыс, Қытай, Иран, солардай жатжұрттар жамандады, әлі де жамандап жазып жатыр. Қазақ «тарихшыларының отряды» көне тарихтың бертінгі беттерін ғана шолып, өздері шола да алмағандары орыстың керауыз тарихшыларының ізінен шықпай, солардың сарқытына мәз болып, пәлен де түглен құпия тарих дегендерді малданып әлек. Жамандағыштардың бәрі дерлік Шыңғысханды – Түріктің, оның бір бұтағы қазақтың Ұлы қолбасшысын, саясат сақасын «түрік емес, қазақ емес» десіп, анаған, мынаған телуде. Мен осы тақырыпты жеріне жеткізе әділ талдаған бір көне кітаптың барын біліп, содан көшірме жасатып алмақпын. Құдай бұйыртса, сен оның менен кейінгі екінші оқырманы бол, жарай ма?» деді, әдетінше сақал-мұртын сауа жымыңдап. «Әй, қара шал, кетік жігіт, мен «аласа жігіт» болған соң сенің алдыңа түспей жүрмін ғой?» дедім. Екеуіміз көңілді күлкімізді жарыстыра тарастық.
Қалекеміздің денсаулығы «еркелеп», әсіресе бар болғыр аяғы бәлденіп, ырқына көнбей, үйден шығуды қойғанын естіп, иә, шілденің бас шенінде үйіне барып, Дәмеші үшеуіміз бір сағат шамасы анау да мынау жеңіл-желпі жәйттерді әңгімеледік. Сонау бір жылдары Дәмешінің маған телефон шалып: «Жігітімді «үйден шықпа, романыңды жазып бітір!» деп қалдырып, есікті сыртынан бекітіп, өзім круизге кетіп барамын» деп қалжыңдағаны бар еді, сол жігітінің енді үйден өздігінен шыға алмай отырған күйі жүйкемді шабақтады.
Екі күннен кейін Қалихан телефонымды қоңыраулатып: «Ай, аласа жігіт, саған бір поручение бар», дей бергенінде: «Қара шал, тоқтай қал. Алдыңды орай айтайын, саған қой сойып апарып тастауға тіпті уақытым жоқ» дедім. Ол ғадетінше қырылдап күлді де: «Осы қалам ұстағандардың қатарында біз, отызбесінші жылғылар, жиыны нешеу екенбіз, соны анықтап, маған ертең доложить қылшы» деді. «Ертеңі бітпейтінді тапқан екенсің, екі минөтте есебін беремін, кідіре тұр» дедім. Ол тағы да күлді. Жазушылар анықтамалығын дереу сүзіп шығып, деректі қағазға түсіріп алып: «Ау, кетік жігіт, осмелюсь доложить, біз жиыны жиырма жеті болған екенбіз, бүгінде жетеуіміз бармыз» дедім, көңілімнің құлази қалғанын аңғартпауға тырысып. «Солай ма… е, әзірше осы да жетеді ғой, сау бол!» деп телефонын жапты…
Мен оны әншейінде: «Қалихан» деп атап, қалжыңға кезек тигенде: «Қара шал», «Қара жігіт», күміспен күптеген маңдай тістерін «малсынбай» «Кетік жігіт» дейтінмін. Ол мені «аласа жігіт» дейтін.
Қалихан Мемлекеттік сыйлық алғанда құттықтап үйіне барып, жаңа кітабымды мына бір «жырымды» тіркей сыйладым:

«КЕТІК» ЖІГІТКЕ
Әлі есінде: әзілдесіп «ДОС…» жүрді,
Ал «АҒАЛАР…» ақыл айтты иықтап.
Сыр ұқтырды «БҰҚТЫРМАНЫҢ САРЫНЫ»,
Басқа тұрғай, тауқыметті «ТҰЙЫҚҚА».
«ҚАРА ОРМАНЫ» қалың ойдан серпілді.
«ҚОҢЫР КҮЗІ» сұңқылдатты аққуды.
«ҚАРАШ-ҚАРАШ»… кино көші жөңкілді,
Бетке алып «ЖЕР ЖАНАТЫ – АҚСУДЫ».
Бәйбішекең, тауып табар баласын,
«Круиз!» – деп шарлап кетті жер-көкті,
Өзі болса, оңашада қалған соң,
Терең толғап қара сөзбен жыр төкті.
Үкімет пен Жазушылар одағы,
Оянды да (оятқан соң!) басқан қалың ұйқыдан,
Он жыл бұрын алатұғын сыйлығын
Он жыл кейін алды бүгін ҚАЛИХАН!
ЫСЕКЕҢНІҢ ырысты ұлы,
сөз расы:
көксемеді, тілемеді, сұрамады «құдайлардан» сый-құрмет!
О, бауырым! Әрқашанда аман болсын отбасың!
ТАЛАНТЫҢ бар!
ТАЛАНТЫҢДЫ ТАНЫҒАН:
АЛТАЙЫҢ бар, ХАЛҚЫҢ бар,
АЗАМАТҚА ОДАН APTЫҚ НЕ KEPEК?!.
1993 жыл, қаңтардың 24-і.
(Алғашқы екі шумақта бас әріппен жазылған сөздер –
кітаптарының, әңгімелерінің аттары.)

Қалиханның қара сөзбен жыр төккені оқырман қауымға аян. Ол құдай берген түймедей талантының, өзі таңдаған таудай талабының арқасында ана тілінің уызына жарып, қыр-сырына қанып, «қазаққа қара сөзде дес бермеген» Қаламгер болды. Үлкен-кіші шығармаларының қайсысына үңілсең де, тіпті орыс, шет елдер классиктерінен жасаған аудармаларын оқысаң да, көнермес көркем тіл құнарына тәнті боласың. Мысалы, «Ақсу – жер жаннаты» романы – қара сөзбен жазылған дастан. Оны әлхиссасынан-ақ аңғарасың. Оқып көрелік:
«Наурыз туысымен белгі беретін Алтай жылымығы томар қалпағын қисайтып, қысқы жолдың күнқағар езуін науалап тастағанымен, қар әлі семіздің сүбесіндей: жел қаққан жазықтың кірі, қысы-жазы қылау жатпайтын Үшқоңырдың найзасы болмаса, ұлытаудың теріс қапталы шаңқайып-ақ тұр.
Мұз астында тып-тыныш қыстап шыққан Күлмес өзені әр жерінен үзік-үзік тесіле бастаған екен, жар жағасындағы жалғыз көшенің біркелкі ағаш үйлері бір түннің ішінде шатырлары мыжырайып, ескіріп қалыпты. Қыштан соққан екі қабат қос орда қоймен бірге жайылған бозқасқа есектей одырайып көрінген, – олардың ауданның ақсүйек мекемелері екенін Бекет «штукатурлы» кәрі келіншектей сәнқой сырт пошымынан-ақ танып отыр. Ел-жұрттан екі-үш шақырым қашып шығып, ұлтарақтай жазықтың дін ортасына жалпая кеп қонған аэропорттың қортық тамы да жым-жырт жусап тұр. Енді қайтып ешкімді шығарып салмайтындай, енді қайтып ешкімді қарсы алмайтындай екі арадағы суыртпақ жол уәһәм дүниеден күдерін үзіп бара жатыр. Өзек талдырып, өмір өксіткен уәйімшіл бір тыныштық, бар қуатыңды құмарлығымен қоса қақтай сауып тауысқан нәумез шақ. Жұрт саған, сен жұртқа жексұрын көрінетін сияқтысың».
Сөз кестесі дейсің бе, ой ажары дейсің бе, нені іздесең – бәрі бар!
Суреткер Қалиханнан айрылып қалған кейбір дос-жолдасы оны: «Қазақ әдебиетінің қара нары» десіп жоқтады. Олай емес, Қалихан тұтас қазақ мәдениетінің қара нары болды. Әңгіме, романымен ғана танылған жоқ, пьеса, киносценарий көгіндегі жұлдызды еңбегі де – мол дүние. Ол сөз бен ойға талғампаздығын, танымпаздығын, тіл жүйріктігін аудармада да көрсетті. Өзі пір тұтқан Л.Толстой мен И.Тургеневтің, А.Чехов пен И. Буниннің, А. Куприннің толағай туындыларын мал табудың тәсілі етпеді, әлемге әйгілі бұл классиктердің шығарма шырайларын қазақ оқырмандарға, әсіресе жас таланттарымызға шұрайлы, дәмді қалпында жеткізіп беруді көздеді және сол мақсатына жетті де!
Қалиханның жазушылық қасиет-құдіреті көктүріктің, қазақтың бесігі болған Алтайындай асқаралы!
Дос-жолдас, аралас-құралас болғандар Қалиханның әділетсіздікке төзбеген азаматтығын, шамырқанғанда көкейдегісін кімге, қашан болсын қаймықпастан шапшаң, тура айтатынын атап еске алысып жүр. Өзіне жарасатын ондай мінезі маған да жақсы мәлім. Батылдығының еселеніп, кейде алдында тау тұрса да теуіп-таптап өтердей өжетігін де көргенім бар. Бір ғана мысал:
Жазушылар одағы басқармасының 1-хатшысы Әнуар Әлімжановтың басшылықтағы әуелгі төрт жылы өтіп, енді Одақ жарғысына орай екінші төрт жыл мерзімге сайлануы шешілмек құрылтай ашылып, онда Әнуардің есеп беру баяндамасы тыңдалды. Дәстүрлі жарыссөз басталысымен, уәйда, оңды-солды сынауға төселген «классиктер тобы» шабуылға шықты: «Әлімжанов төрт жылда одақты омақастырды, әдебиетті тұралатты! Бізге мұндай орыс тілді басшының қажеті – беш тиын! Қайтадан сайламауымыз керек!» деп бірі бастап, бірі қостап қиқулады. Шабуылшы топтың «комиссары» делінетін денелі, «көзі тірі классик» ағамыз (бүгінде арамызда жоқ, аты-жөнін атамайын) буырқанып сөйлеп-сөйлеп, қалың шашы дудырап мінберден түсе бергенде Қалихан жүгіре басып мінберге жетті де: «Мен сөз сұраған жоқпын, бірақ айтпасқа болмайтын сөз сүйреп шығарды. Мен әдебиет туралы да дәнеңе демеймін, Әлімжанов жолдас барымыз бен жоғымызды, керегіміз бен жарағымызды жүйелеп, саралап, тәптіштеп түгел айтып берді. Ал менің айтарым: осы бізде өздерінен өзгенің еңбегін көздеріне ілмейтін, жоғарыға ұйымдаса арыз жазғанда алдарына жан салмайтын, сыңаржақ сынның иін қандыратын бір топ бар. Мына мінберден жаңа ғана, менің алдымда түскен ағамыз сол солақай топтың сөзсымағын боратты. Егер, жолдастар, осы ағамызды бүгін одақтың бірінші хатшылығына сайласақ, ертең өзінің үстінен өзі арыз жазбаса, мен мұрнымды кесіп берейін!» деді де, мінберден түсіп кетті. Залдағы көпшілік: «Дұрыс айтты!», «Бәрекелді!», десе дуылдатып қол соқты.
Шабуыл сонда да тоқтамады, ашықтан жасырынға көшті. Әлімжановты іске алғысыз еткен, «Талейран», «Пиночет», «Тақ құмар» деген сияқты сасық теңеулер бар авторсыз өлең таратылды. Ұйымдастыру күшті болған ғой.
Үзіліс кезінде құрылтай делегаттары әдеттегіше далаға шыққан. Шағын-шағын топ болып, баяндама, Қалихан Ысқақовтың қылығы, айтыссөз туралы өзара пікір алыса бастағандары сөзсіз. Біз – бес-алты жас жазушы – Қалиханды ортаға алып: «Уай, жарадың!» деп қауқылдаса бастағанымызда жанымызға жатаған бойлы аудармашы бір ағамыз екпіндеп жетіп келіп (ол да марқұм болды), Қалиханға бір көзін аса, бір көзін баса қарап, сұқ саусағын безеп: «Сен дұрыс жасамадың! Оның көргенсіздік болды!» деді. Менің де кейде кезексіз суырыла қалатыным болушы еді: «Көркем әдебиетті насихаттау бюросын бос сөздің құм құдығына айналдырғаныңыз үшін орныңыздан алып тастаған Әнуарды атарға оғыңыз болмай жүр-ау!» дедім. Жолдастарымыздың бір-екеуі мырс-мырс күлді. Қалихан оң қолының сұқсаусағын ағамызға туралап тұр, ал ағамыз маған төменнен зілдене ырсиып қарап: «Тауып айттым» демексің ғой?!» деген сәтте Қалихан: «Әй, шал!» деп зірк етті, шалы селк етіп, жалт қарады. Қалихан: «Сен маған біздің ауылдағы кержақ шалдарша қыдиып ақыл айтып құр шаршама, әгәрәки қазақтың шалы болғың келсе, сандалмай қартаюыңды ойла! Болды! Әнеу-әнеу қоқыс кәрзеңкелерінде жатқан «поэмаларыңды» теріп ала кет, бар!» деді, нығыздап қатқыл сөйлеп. Ағекеміз төменшіктеп, бірдеңе деп міңгірлей бұрылып, бүкеңдеп кете барды. Тобымыз өсе қалған екен, – бәріміз қарқылдап күліп жібердік. Әнуар Әлімжановты жамандап әлек болған байғұс «ақынның» кім екенін де білдік…
2012-жылы-ау деймін, Әдебиетшілер үйіміздегі бір жиында жасы тоқсанға ер-тоқым салған Әсіпов Сапабек ағамыз, сексеннің сауырын сипалаған Қалихан екеуіміз бар төртеу-бесеуіміз Мәжіліс залының бірінші қатардағы орындығына жайғастық. Сонда «Қара шал» мені шынтағымен түртіп қалып, сыбырлай сөйлеп: «Қысқа жігіт, бір кезде бұл қатар Сәбең, Ғабең, Ғабаң, Баукең, Әбекеңдердің меншігі еді ғой, енді, міне, оларға ұқсай алмай, қойқиып-шойқиып біз отырмыз… «Алдыңғы толқын – ағалар, кейінгі толқын – інілер…» деді. Ал жиын тарқап, Жазушылар одағы ғимаратынан шыға бергенімізде білегімді қыса ұстап: «Қысқа жігіт-ей, елге кетейікші… ауылға барып тұрайықшы… мен осы… шыным… айдалада жүргендеймін» деді. «Сен шынында шал бола бастаған екенсің» деп күлдім.
Ол талбесігін тербеген Топқайыңын сағынып, аңсап жүріпті-ау!..
Ата-бабасының, әке-шешесінің дауысы тұнып қалған, өзінің ізі өшпес өрнек болып жатқан ауылына жетпіс тоғыз жасында биылғы наурыз айы туа біржола барып, жербесігіне бөленді…
2014-жыл. Қыркүйек айы.
Қосымша: Сонау бір жылы қолыма «Клептократия» деген кітап тиіп, атын түсінбей аңырып, «Словарь иностранных слов» деген нән қоңыр кітапты сөремнен алып, таңсық болған сөзді іздедім ғой. Жоқ. «Клептомания» деген ғана тұр. Қызық. Шет елдің сөзі екені даусыз, ал арнаулы сөздікте жоқ. «Кітаптың ішінде автор түсінігі бар шығар, аптықпайын» деп іштеу қаулы қабылдаған сәтімде телефоным шылдарлай қалды. Қалихан екен. Ысқақтың қаламгер ұлы.
– Аласа жігіт, қалайсың? – деді, әдеттегісінше «ых-хық» деп күліп. Менімен құрдастық қалжыңы қысарда сәлемдесуін «аласа жігітпен» бастайтын, аракідік «қысқа жігіт» деп қоятын. Жылы күлкісімен «жабулап».
– Кетік жігіт, ей, қай сәтте шылдарлатуды білесің, жүз жаса! – дедім. Менің әзілім «қара шалмен», «кетік жігітпен» басталатын.
– Иә, «құланның қасуына мылтықтың басуы» болды ма? – деп күле түсті.
– Болғанда қандай, «клептократия» деген сөзді таба алмай, міне, шетелдік сөздердің сөздігін жырта жаздап отырмын.
– Шынында жоқ па?
– Жасырып отыр дейсің бе?
– Қызық екен. Тіпті ұқсас та сөз жоқ па?
– Бар. «Клептомания» деген.
– Әй, аласа жігіт, андағы сөздің соңғы жартысы маған керек еді, толық оқып жіберші. Саған керекті содан кейін тауып алармыз.
– Кержақтардың көсемі білмейтін сөз де бар екен-ау, ә? – деп қағыттым. Екеуіміз де іздегеніміз табыла қалғандай-ақ мәз болдық. Оның ауылы мен кержақтардың ауылы көршілестеу еді.
– Менің сөздігімді кіріп-шыққыш жазушылардың бірі алып еді, кім екенін есіме түсіре алмай қойдым, бірақ әкеліп беретін шығар, сен жаңағы сөзді оқышы!
Оқыдым.
– «Клептомания (гр. слово) – болезненное непреодолимое стремление к воровству, развивается на почве некоторых психических заболеваний.
– Мәс-с-саған! Мен «мания» дегенді «мақтаншақ, бөспе» деген жеңіл сөз шығар деп отырсам, ұрлықпен араласқан ауыр пәле болғаны ма? Аласа жігіт, әйтеуір сөздікпен алысып отыр екенсің, «мания» деген сөздің жеке өзін қарап жіберші!
– Мейлің. Көңілің қалмаған бала едің.
«Кетігім» қарқылдап күлді. «Маниясын» таптым, оқыдым.
– «Мания (гр.) – состояние болезненно-повышенного возбуждения при маниакально-депресивном психозе…
– Демек, «мания величия» дегеніміз – өзін басқалардан әлдеқайда ақылдымын деп білу болды ғой, ә? Қазақ тілінде тоқ етері қалай болғаны сонда? Ол ма, ол… өзін зор тұту, өзгені қор тұту, ә? Саған керек болған сөзді, меніңше, «өзін зор тұту» деп алу керек. Привет, аласа жігіт, тағы хабарласамын ғой, – деп телефонын бұқтыра салды. Қара шал, сірә, «манияны» мипалаулап мақала жазып отыр да, ойын суытып алмауға «тұра жүгірді»…
…Тағдыры тарынбаса, биыл жасы 85-ке толып, жұдырықтай ғана нағыз қара шал болып жүрер еді!

Ғаббас ҚАБЫШҰЛЫ