«Шілденің ми қайнатар ыстығы әне басталады, міне басталады, көрерсің де, білерсің, биылғы шілде былтырғыдан да асып түседі, құмға жұмыртқа піседі әлі, сонда болар қызық пен шыжық, енді бес күннен кейін тұздың Иесі келіп, тұзға түсу маусымы да маңдай тірейді, жарықтық» деген алып-қашпа сөз сымпылдағалы қашан! Ал, ыстық асығар емес, кесір...

  Бұл оқиға 1930 жылдардың тұсында, аумалы-төкпелі, аласапыран заманда болған еді. Ол кезде қыр елі ойда жатқан қалалы өлкеге сапарлап келіп, базар аралап, малын сатып, орнына астық, шәй-қант алып, айырбас жасайтын. Қысылтаяң кездің әдетте аштары да, ұры-қарысы да көп болады. Сол себепті базарлап шыққандар көбінесе топ-топ болып, топтасып жүретін. Сондай...

Балқия – Тоқтық бидің тұсында Жайырда өткен Уақ Мәмеке Аққозы деген байдың ұл орнындағы жалғыз қызы. Бұл ұрынған даудың ұзын ырғасы қазаққа ежелде ата жау болған жоңғарлардан қалған нәсіл – әулет Қобықтағы қалмақтың есерлері Аққозы байдың «Шұбар қысырақ үйірі» деген бір қысырақ жылқысын жайлауда жатқан жерінен барымталап әкетеді. Қабыландай теңбіл...

Әкемді ойласам, заңғар Алтай көз алдыма келеді: басын аппақ қырау шалып, сақалын салалап тарап тұрғандай, көздерін тастап алысқа, жолыма қарап тұрғандай, сәлем жолдап ақ бұлттан, келер күнімді санап тұрғандай, батыстан жел соққанда, «арты жауынға айналмаса игі еді» деп ойлап тұрғандай. Бауырындағы қарағай-сарбаздарын «балаларым келе жатқанда қолдарыңды шекелеріңе апарып, саптама етіктеріңді...

Қызыл іңір жан-жағын тау қоршаған біздің ауылға ерте түсетін. Қарт Қаратау күн еңкейсе-ақ болды, кішкентай ауылды қойнына жасырған алып адамдай түксие қарауытады. Күмісті өзенінен науамен су алатын диірмен қасындағы түйетаста екі тізесін құшақтап отырған кішкене ақсары қыз табиғат-ананың осы кіршіксіз қалпын құйттай көкірегіне қаз-қалпында түсіріп алғысы келетіндей, кешқұрымғы көрініске телміре...

Кеше ғана сияқты еді, оның қайтқаны… Көзді ашып-жұмғанша, бір жыл өте шығыпты… Келімді‑кетімді кісімен сонша уақыт өтіп кеткенін байқамай да қалыпты. Күйеуінің жылын өткізді. Адам аяғы басылған соң, атшаптырым аулада ары жүріп, бері жүріп, ұсақ‑түйек жұмыстарын бітірген соң, үйге кірді. Киім шкафында ілулі тұрған ескі киімдерді күнге жайды. Қараса, үйленіп...

  Бірдеңені өз ықтиярыңмен емес, біреудің әмірімен немесе көңіл үшін істеу – нағыз қорлық. Айша жолға жинала жүріп, осыны ойлаған. Ес біліп, етек жапқалы кәдуілгідей жұмыс бабымен жолға шыққалы отырғаны осы шығар. Демек, бұл – есейіп қалғанының белгісі. Ата-анасының өзіне жауапкершілік артып, ешқашан табаны тиіп көрмеген жерге, бейтаныс адамдар арасына...

Жалы тікірейіп, шеңберлене иіріліп жатқан айбарлы айдаһар секілді асқар таулар бауырындағы алып қалада ымырт тез үйіріледі. Әйнек қабырғалы зәулім ғимараттың жоғарғы қабатынан түнгі қала тынысына құлақ түре, үн-түнсіз ұзақ тұрдым. Көлік кептелісі саябырлап, кісі аяғы басылғасын, үйге асықпай қайтармын деп ойлағам, көптен қолым батпай жүрген жұмыстарды тиянақтап отырып қалыппын. Жеңіл...

Көп кешікпей, қасында екі үлкен кісісі бар, Алмасты жетектеген Сағын көрінді. Нұргүл жоқ. Бәрінің де жүздері салқын. Қастарынан өткеннен кейін ғана Жұмаш пен Нәзікен олардың соңдарынан ерген. Жүктері де көп еместей. Сағын бір қолымен баланы жетектесе, екінші қолында – шағын ғана дорба. Ұзаққа кетіп бара жатпағандай… Перронға шыққан соң, өздерінің...

  Марқұм күйеуі қасына келіп, қолын сермеп әлденені айтады… Бұл дәнеме түсіне алмай қиналады. Есін жиғанда, жоқ оянғанда түс көрді ме, сандырақтады ма айырсашы… Данагүл әбден қартайған шағында туып-өскен Қамыстыкөлге қайта жолы түсті. Жалындаған албырт он сегізінде аттанған. Тоқсанға толып тоқырағанда, қолтығында қос таяғы, төрт аяқтап оралды. Жетпістегі тұңғыш ұлы...